Weinigen zijn echt ongelukkig dat het lelijke jaar 2020 naar zijn einde loopt. De sterk gemediatiseerde eerste toedieningen van vaccins aan kranige burgers van dit land zorgen voor – zoals het cliché het wil – “een lichtpunt in de nog lange tunnel”. We gaven dit jaar zonder noemenswaardig morren een deel van onze vrijheid prijs in ruil voor de hoop op een betere coronastatistiek. Het sociale leven wordt tot een minimum beperkt, maar iedereen wordt geacht – weliswaar van thuis uit – verder te blijven werken. Tijdens de eerste coronagolf zorgde dat voor wat ontredderde rechtbanken, met de ellenlange lijsten van specifieke maatregelen op iedere plek van het land als intussen iconisch bewijs. Tijdens de twee golf werd dan weer overal getracht zoveel mogelijk normaal te blijven functioneren.

De samenleving bleek in 2020 ongekend veerkrachtig  te zijn. “Tegenover politici die prutsen, of die zelfs de cohesie van de maatschappij plus de democratie op de proef stelden, staan veel mensen die moedig tegenwind trotseren en niet langs de zijlijn blijven staan” (Financieel Dagblad, 24/12). Dat was zeker ook het geval in onze vele gerechtsgebouwen, waar advocaten en magistraten creatief zochten naar mogelijkheden om zoveel mogelijk de normaliteit te handhaven.

Tijdens de eerste coronagolf werd duchtig geëxperimenteerd met videozittingen. De minister van justitie wilde dat met zijn nieuwe coronawet opnieuw invoeren, maar het oorspronkelijk idee haalde de eindtekst van de wet niet. In het advies van de Raad van State bij het wetsontwerp wordt zeer uitvoerig ingegaan op enkele juridische bezwaren. De Standaard vatte het goed samen: “De videostreams lopen wellicht via servers in de VS. De Amerikaanse wet laat toe dat Washington meekijkt- of luistert zonder ons land op de hoogte te brengt, bijvoorbeeld bij gevoelige dossiers als terrorisme of witwassen” (DS, 30/12). De bepalingen werden uiteindelijk uit het wetsontwerp gelaten met de belofte om dit later in een specifieke wet te regelen. Hopelijk is er in 2021 voldoende creativiteit om dit tot een goed einde te brengen. Videozittingen alleen zijn niet altijd zaligmakend, maar ze hebben in de lente toch in een aantal gevallen hun onmiskenbaar nut bewezen.

In 2021 zullen er ook stappen worden gezet in de elektronische communicatie met justitie en dit in beide richtingen (zowel van als naar de rechtbank). Hopelijk heeft de huidige minister van justitie voldoende verbindende kracht om iedereen op positieve wijze te doen meewerken zonder nieuw juridisch geneuzel.

In 2021 wordt hopelijk ook een jaar van wetgevende rust, zodat iedereen op het terrein kan bekomen van de wettentsunami van de afgelopen jaren. Het is al langer zo dat iedereen geacht wordt de wet te kennen, maar wanneer ook zij die daar beroepshalve mee omgaan de weg kwijt zijn moet er een pauze worden ingelast.

In 2021 wordt ook het jaar waarin justitie zal worden geconfronteerd met sommige schrijnende gevolgen van de coronacrisis. Er komt een tijd waarin de fiscus en de RSZ weer slechte betalers zullen dagvaarden, dat er weer beslag kan worden gelegd, dat ondernemingen failliet zullen worden verklaard en vele burgers zullen vaststellen dat ze structureel hun schulden niet meer kunnen betalen. Er zal dan veel creativiteit nodig zijn om al die urgente problemen met respect voor ieders rechten binnen een korte termijn te behandelen en juridisch billijke oplossingen te vinden.

Er is de afgelopen maanden in de samenleving veel respect gegroeid voor de zorgverstrekkers, vaak ook omdat ze hun werk verrichten op menselijke maat en zich niet uit het lood laten slaan door statistieken.  In de corona-afdelingen van ziekenhuizen en elders doen ze dat op gevaar voor hun eigen gezondheid. Van advocaten en magistraten wordt geen dergelijk verregaand engagement verwacht, maar de juridische nabehandeling van de coronacrisis kondigt zich pittig aan. Creativiteit en werken op menselijke maat kunnen daarbij een sleutel zijn voor de aanpak, waardoor er ook een breed maatschappelijk draagvlak kan ontstaan en justitie vertrouwen uitstraalt. Advocaten en magistraten werken niet enkel op een afgeschermd juridisch eiland, maar zullen door een efficiënte aanpak moeten aantonen dat misbruik van regels niet loont en justitie in staat is om snel te handelen wanneer dit nodig is. En alhoewel dat voor velen evident lijkt, is het niet slecht hieraan toe te voegen:  goede justitie is ook een onafhankelijke justitie die niet mag worden bedreigd door moderne fenomenen als fake news, alternatieve waarheden en dodelijke kreten als wereldvreemde rechters en onbetrouwbare advocaten.

2021 wordt voor justitie alweer een jaar van grote uitdagingen.

Hugo LAMON

***

Meer blogposts lezen van Hugo Lamon? Dat kan hier!