Het huidige wetsontwerp inzake de veiligheidsmachtiging perkt het onderzoeksterrein en de onderzoeksopdrachten van de onderzoeksrechter in en miskent op grondige wijzen de vereisten van het “eerlijk proces”, stelt rechter op rust Walter De Smedt. Hij is gewezen lid van het Vast Comité I dat toezicht houdt op de Belgische inlichtingendiensten.

De regelgeving over de classificatie en de veiligheidsmachtigingen zorgt al jaren voor een ernstige problematiek. De huidige voorzieningen houden in dat de inlichtingendienst die een inlichting aanbrengt zelf bepaalt welke classificatie deze krijgt. Het gaat om: 'beperkte verspreiding', 'geheim' of 'zeer geheim'.

Om er kennis te kunnen van nemen moet diegene die het wil doen een machtiging voor de bepaalde veiligheidsgraad bekomen. De Nationale Veiligheidsoverheid verleent deze machtiging.

‘Need-to-know’

Het onderzoek dat aan deze verlening vooraf gaat, wordt door de Belgische inlichtingendiensten (VSSE (Veiligheid van de Staat; 'Staatsveiligheid') of de militaire inlichtingendienst ADIV) gedaan. Er moet ook een 'need-to-know ' aanwezig zijn, een noodzakelijke reden om er gebruik van te maken. Indien de inlichting van een vreemde dienst (bvb. de Duitse Bundesnachrichtendienst of de Nederlandse AIVD, red.) komt, is bovendien de toestemming van de dienst van oorsprong vereist. Ook voor de declassificatie, het opheffen van de gegeven veiligheidsgraad, is de toestemming van de inlichtingendienst van oorsprong vereist. Gedurende de Koude Oorlog zorgde deze voorzieningen voor weinig zichtbare problemen. Sinds de oorlog tegen het terrorisme is dat erg gewijzigd .

Waar er vroeger een strikte scheiding bestond tussen de actie van de inlichtingendiensten en de werking van de gerechtelijke is dit onderscheid nu volledig weggevallen

Waar er vroeger een strikte scheiding bestond tussen de actie van de inlichtingendiensten en de werking van de gerechtelijke is dit onderscheid nu volledig weggevallen. Zowel de inlichtingendiensten als de politiediensten zijn nu met gebruik van dezelfde Bijzondere Methoden op hetzelfde terrein bezig. En niet alleen de gestelde feiten, maar eveneens de veronderstelde feiten. Deze samenwerking “sui generis” ('opzichzelfstaand', red.) zorgt al lang voor belangrijke vragen.

De voornaamste is te weten hoe inlichtingen komende van inlichtingendiensten in een strafrechtelijke procedure kunnen worden aangewend. Vroeger bleek de oplossing eruit te bestaan door kennisgeving door de inlichtingendienst aan de politiedienst. De politie in de hoedanigheid van de officier van gerechtelijke politie stelde een proces-verbaal op dat de Procureur-des Konings kreeg bezorgd. Het verdere onderzoek had tot doel voor de aangereikte inlichtingen door middel van daden van gerechtelijke politie ook bewijzen te verzamelen. Deze konden zelf getoetst en beoordeeld bij de openbare en tegensprekelijke behandeling door alle in het proces betrokken partijen, het Openbaar Ministerie , de verdediging en de rechter .

Extern toezichtsorgaan Vast Comité I in de tweede samenstelling onderzocht deze problematiek grondig en toonde de pijnpunten aan. Ook bij de gerechtelijke afhandeling van meerdere dossiers kwam de problematiek naar voor. In het honderd bladzijden tellende arrest van het hof van beroep te Antwerpen in de zaak van de Turks extreem-linkse militante Fehriye Erdal werd er op gewezen dat de bewijskracht van door de inlichtingendiensten aangeleverde informatie niet door de rechter beoordeeld kon worden. Deze kon er geen rekening mee houden, wat tot vrijspraak leidde.

Fundamenteel erg belangrijke wijzigingen

Het nu uitgebrachte ontwerp brengt zeer ernstige en fundamenteel erg belangrijke wijzigingen: niet alleen voor de toekenning van de machtiging, maar vooral voor de gevolgen op de onderzoeks- en beoordelingsvrijheid van alle in het gerechtelijk proces betrokken instanties.

Ongeacht de opmerkingen die over dit ontwerp kunnen worden gemaakt, mag kort gezegd naar volgende elementen verwezen worden. Het ontwerp beperkt het onderzoeksterrein en de onderzoeksopdrachten van de onderzoeksrechter. Door de vereiste van een veiligheidsmachtiging is de onderzoeksrechter gehouden door de geheimhouding en the need-to-know van de door de inlichtingendiensten, maar nu ook door de politiediensten aangeleverde inlichtingen die beslissen over het gebruik dat er kan van gemaakt worden en welke classificatie enkel door de diensten van oorsprong kan worden gedeclassificeerd.

Het ontwerp miskent dus op grondige wijze de vereisten van het “eerlijk proces” en voert een ongelijkheid van wapens in tussen het openbaar ministerie en de verdediging.

Volgens het ontwerp zullen de onderzoeksrechter en de strafrechter kennis kunnen nemen van geclassificeerde inlichtingen. Zij zijn de houders van een veiligheidsmachtiging. Vraag is dan wat zij ermee doen. Gezien het om geheime informatie gaat, kan deze niet in het onderzoeksdossier worden opgenomen en kan deze niet aangewend worden in het openbaar en tegensprekelijk debat voor de strafrechter. Het ontwerp miskent dus op grondige wijze de vereisten van het “eerlijk proces” en voert een ongelijkheid van wapens in tussen het openbaar ministerie en de verdediging.

De gemachtigde van de minister heeft noch het advies van het College van procureurs-generaal, noch het advies van het Comité I overgezonden. Waarom is dat niet gebeurd?

Raad van State

De Raad van State (RvS) maakte – niet verrassend – meerdere pertinente opmerkingen. Voorafgaand mag op de eerste opmerking worden gewezen.” In de notificatie van de beslissing van de Ministerraad van 3 mei 2019 staat dat het voorontwerp niet alleen om advies voorgelegd wordt aan de afdeling Wetgeving van de RvS, maar ook beslist is om het voor advies te zenden aan zowel het College van procureurs-generaal, de Vaste Commissie voor de lokale politie, de Adviesraad van burgemeesters en het Comité I als de Gegevensbeschermingsautoriteit. De gemachtigde van de minister heeft noch het advies van het College van procureurs-generaal, noch het advies van het Comité I overgezonden. Waarom is dat niet gebeurd?

De RvS was in zijn advies ook erg duidelijk over het statuut van de magistraat: “Artikel 18 Het ontworpen artikel 8, § 2, van de wet van 11 december 1998 verwijst naar het begrip “gerechtelijke overheid”. Omwille van de overeenstemming met de artikelen 144 en 145 van de Grondwet moet dat begrip, zoals reeds het geval is in de huidige versie van artikel 8, uiteraard ruim worden geïnterpreteerd aangezien het niet alleen betrekking heeft op de gewone hoven en rechtbanken, maar ook op de bij de wet opgerichte administratieve rechtscolleges. Alle magistraten van die rechtscolleges zijn dus vrijgesteld van de verplichting houder te zijn van een veiligheidsmachtiging voor de dossiers die ze in die hoedanigheid behandelen.

Benoeming magistraat

Indien het ontwerp wordt aangehouden , betekent dat ook dat een benoeming van een magistraat onderworpen wordt aan een voorafgaand onderzoek door de Veiligheid van de Staat en de beoordeling door de Nationale Veiligheidsoverheid waarvan de samenstelling bij Koninklijk Besluit zal worden geregeld . Beide instellingen behoren tot de uitvoerende macht. Beroep tegen deze machtiging kan dan aangevochten worden bij het Vast Comité I, wat een orgaan is van de wetgevende macht. De beoordeling door de Hoge Raad voor de justitie wordt er dan een aanhangsel van.

Ook over de strafbaarstellingen, de aan de koning verleende zeer ruime machtiging met betrekking tot de samenstelling van de Nationale Veiligheidsoverheid, de veiligheidsofficier, en de inmenging in het recht op eerbiediging van het privé leven maakte de RvS erg pertinente opmerkingen.

Voor wie niet alleen belangstelling heeft voor het materiële impact op het statuut van magistraat maar ook oog heeft voor de inhoudelijke wijzigingen van het statuut, van de procedurevoorschriften en van de wijze waarop magistraten op onafhankelijke wijze aan waarheidsvinding moeten doen en moeten toezien op de behoorlijkheid van de gehele rechtsgang, vraagt dit ontwerp heel wat meer studiewerk en commentaar. Gezien de verdediging door de geheimhouding uitgesloten wordt van de inzage van het gehele gerechtsdossier is het ook aangewezen dat de balies hierin zouden worden geraadpleegd.

“Freedom of Speech”

Weze in deze korte verwijzing opgemerkt dat meerdere parlementairen die deel uit maakten van de parlementaire commissie die het Comité I begeleidt geen veiligheidsmachtiging wensten om hun “Freedom of Speech” te bewaren. Indien magistraten niet dezelfde houding aannemen zal ook hun onderzoeksvrijheid en hun “Freedom of Judgement” eveneens ernstig worden ingeperkt. Het minst wat je van dit ontwerp dat belangrijke grondwettelijke bepalingen wijzigt kan zeggen is dat er een grondig debat aan vooraf moet gaan waarbij alle betrokken actoren in deze materie hun zeg moeten kunnen doen.

Walter De Smedt, strafrechter op rust en gewezen onderzoeksrechter, en oud-lid Comité’s I (Inlichtingen) en P (Politie)

LEES OOK DEZE EERDERE OPINIESTUKKEN VAN OUD-RECHTER DE SMEDT
“1985”: Bendeonderzoek blijft brandend actueel
Ook zaak Chovanec toont knelpunten in strafrechtprocedure
De pleinvrees van de procureur