Over de auteur. ANNE MARIE DE CLERCK is advocaat bij kantoor Jordan & Ray. Ze is tevens lid van de commissie strafrecht van de Orde van Vlaamse Balies.

In een zaak waarin de schuld van de beschuldigde vanaf de eerste dag vaststaat – dixit zijn eigen advocaat – is het de vraag of we moeten treuren om het verlies van de openbaarheid van het proces, zoals het Antwerpse hof van assisen in de zaak Van Espen heeft beslist.

Wie een gerechtsgebouw binnenstapt, kan in principe plaatsnemen in elke zittingszaal en de debatten volgen. Terechtzittingen zijn openbaar. Als grondwettelijk beginsel moet de openbaarheid toelaten de macht van de rechter te controleren. Recht spreken moet gezien en gehoord worden, door elke burger. De openbaarheid is essentieel om te beschermen tegen willekeur. Potjes worden niet toegedekt als men erop staat te kijken.

Slechts bij uitzondering kan worden afgeweken van de openbaarheid, zoals wanneer gevaar dreigt voor de openbare orde, de goede zeden, of de belangen van minderjarigen. Bij vervolgingen voor verkrachting of aanranding van de eerbaarheid kan de rechtbank beslissen dat de openbaarheid moet wijken voor de bescherming van het persoonlijk leven.

In assisenhoven, waar de zwaarste misdrijven worden berecht, spreekt het volk recht. Uitgerekend daar lijkt de openbaarheid nog dat tikkeltje meer een heilig principe. De misdrijven hebben immers vaak beroering veroorzaakt in de maatschappij en die maatschappij moet kunnen meekijken hoe de rechter die schokgolf zal herstellen.

Het maatschappelijk herstel zal zich hier evenwel niet voltrekken door ons als buitenstaanders te verdiepen in de gruwelijke details van wat Julie Van Espen onderging. Justitie mag niet verworden tot een spektakelstuk, daarvoor is justitie een te belangrijk goed.

Het sluiten van de deuren van de assisenzaal voor het publiek in het proces over de moord en verkrachting van Julie Van Espen, hoeft echter geen muilkorf te zijn voor de pers. Dit proces is een uitgelezen kans opdat de pers haar echte rol waarmaakt op maatschappelijk en menselijk vlak. De aandacht kan verschuiven van sensatie naar een diepgaander en noodzakelijker debat.

Intimiteit

Hoe is het mogelijk dat in ons justitieel bestel iemand die al veroordeeld werd voor zedenmisdrijven zo gruwelijk buitensporig hervalt? Men mag toch hopen dat dat vraagstuk aan bod zal komen bij het motiveren van schuld en straf. Reflectie over dat aspect kan ongehinderd plaatsvinden zonder inkijk te hebben in de intimiteit van het slachtoffer en zonder haar waardigheid nog meer aan te tasten.

Fundamenteel is de brede analyse hoe in ons justitieel systeem de strafuitvoering van zedendelinquenten verloopt. Dat belangt ons allemaal aan en is duizendmaal relevanter dan de sensatie die rond deze zaak hangt.

Vandaag verschijnen verdachten van (seksuele) delicten nog te vaak voor een strafrechtbank zonder dat gedragswetenschappers de rechtbank informeerden over de persoonlijkheid van de beklaagde, zijn maatschappelijke context en het risico op herval. Daardoor krijgt de vonnisrechter te weinig informatie over het profiel van de dader en de oorzaak van het deviante gedrag. Er zijn ruim onvoldoende richtlijnen voor een eventueel herstel, om zo de kansen op recidive te decimeren.

Tijdens het voorafgaand onderzoek is de inzet van gespecialiseerde experten afhankelijk van beschikbare middelen – en die nemen gestaag af – van wakkere advocaten, van onderzoekers met kennis van zaken en van geëngageerde parketmagistraten. Als we niet weten wie onze gevangenissen binnengaan, zal het gegarandeerd foutlopen in de uitstroom. Als het door een gebrek aan informatie over de mens achter de feiten in de eerste keten al misloopt om een gepaste straf op te leggen en uit te voeren, is het helaas voorspelbaar dat Julie Van Espen niet het laatste slachtoffer zal zijn van een recidiverende zedendelinquent. Dit ene proces kan dankzij een diepgaand debat de hoop wettigen dat zoiets nooit meer gebeurt. Precies hier kan de pers als waakhond van justitie verandering teweegbrengen.

Volksrechter

De vraag of dat vraagstuk beter door een volksrechter dan wel een professionele rechter kan worden beantwoord, is een foute. De vorm waarin een strafproces verloopt, moet vooral de rechter toelaten zijn opdracht te vervullen. Assisenprocessen bieden met voorsprong het voordeel van de mondelinge debatten, waarbij de bewijsmiddelen op de zitting geëtaleerd moeten worden, waarna een tegensprekelijk debat kan losbarsten om de feiten en de mens achter de feiten in al zijn schakeringen aan het licht te brengen. Die inzichten zijn niet alleen belangrijk voor de dader maar ook voor de verwerking van het immense leed van de slachtoffers.

Ik heb er alle vertrouwen in dat de door het lot aangeduide juryleden deze prachtige en nobele taak van rechter ten volle – en in alle sereniteit dankzij de gesloten deuren – zullen waarnemen. Daarna zal ruim de tijd genomen kunnen worden om publiek te debatteren over de kern van deze zaak, waarbij de wetgever gerust eens diep mag nadenken over het falende systeem van het traject dat veel zedenzaken helaas afleggen.

Anne Marie De Clerck

Deze opiniebijdrage verscheen eerder in De Tijd.