Door de wetten van 15 en 18 juni 2018 worden juridische professionals, in de eerste plaats rechters en advocaten, verplicht om rechtzoekenden te informeren over en te sensibiliseren voor alternatieve geschillenoplossing (ADR). De bedoeling is dat mensen niet automatisch de stap naar de rechtbank zetten, maar eerst grondig nadenken over de oplossingsmethode die het best aansluit bij hun behoeften en wensen. Om de partijen nog beter te ondersteunen in het maken van de juiste keuze hebben verschillende rechtbanken een systeem van trajectkeuzebegeleiding opgezet (voorheen meestal trajectbemiddeling genoemd). Dat is onder meer het geval bij de familierechtbanken van Hasselt en Tongeren.

Maar wat denkt de burger ervan?

Wetgevers die het gebruik van ADR willen begunstigen of rechtbanken die hiertoe allerlei projecten opstarten stuiten steeds op hetzelfde probleem: wordt de beoogde doelstelling wel bereikt?

En wat denken de rechtzoekenden, voor wie dit alles toch bedoeld is, daar nu zelf van? Om op dergelijke vragen een (begin van) antwoord te krijgen is empirisch-juridisch onderzoek nodig. Aan de hand van diepte-interviews, surveys en observaties wordt dan nagegaan hoe het recht in de praktijk werkt. Dit levert soms verrassende inzichten op.

Empirisch onderzoek over trajectkeuzebegeleiding

De faculteit rechten van de Universiteit van Hasselt deed een empirisch onderzoek over het systeem van “trajectkeuzebegeleiding” (voorheen trajectbemiddeling genoemd) bij de familierechtbanken van Hasselt en Tongeren. Een van de onderdelen van dat onderzoek bestond uit een bevraging van partijen die net een gesprek bij een trajectkeuzebegeleider achter de rug hadden. In hoeverre waren zij tevreden over de wijze waarop de informatie werd verstrekt? Heeft het gesprek bij de trajectkeuzebegeleider hun keuze voor een bepaald oplossingstraject (bemiddeling, beslechting door de rechtbank, onderhandelingen, …) beïnvloed? Welke rol speelde de advocaat voorafgaand aan en tijdens het gesprek bij de trajectkeuzebegeleider? En in hoeverre richten partijen zich naar hun advocaat wat betreft de trajectkeuze? Is het werkelijk zo dat factoren zoals de snelheid waarmee een oplossing wordt gevonden of de kostprijs belangrijke factoren zijn bij het bepalen van een trajectkeuze? Hebben de partijen het gevoel dat de trajectkeuzebegeleider echt naar hen luistert? Is het loutere feit dat mensen met elkaar in gesprek gaan bij een trajectkeuzebegeleider op zich al van aard om hun onderlinge communicatie te verbeteren? Heeft de trajectkeuzebegeleiding ertoe geleid dat de partijen daadwerkelijk vaker opteren voor een bemiddeling of een onderhandeling indien hun zaak zich daartoe leent? Waarom kiezen mensen voor de gerechtelijke weg of voor een bemiddeling?

Inspiratie voor juridische professionals, wetgevers en rechtbanken

De antwoorden op bovenstaande vragen liggen soms in de lijn der verwachtingen, maar vaak zijn zij toch verrassend. Maar hoe dan ook: men moet met de zienswijze en de ervaringen van rechtzoekenden rekening houden om de juridische dienstverlening te optimaliseren.

Bovendien is het moeilijk om tot goede regelgeving en tot een performante trajectkeuzebegeleiding te komen als men in het duister tast omtrent de beleving van de burger.

Begrijpelijke taal

Om de burger doeltreffend te informeren is heldere taal onontbeerlijk. Het is genoegzaam bekend dat het juridisch taalgebruik niet altijd toegankelijk is voor de rechtzoekende. Het komt er eigenlijk op aan diegenen voor wie de boodschap bedoeld is centraal te stellen. Legal design is daarop gericht. Het is een eerder jonge discipline die erop neerkomt dat ‘design thinking’, wordt toegepast in een juridische context. Daarbij maakt men vaak gebruik van visuele voorstellingen. Ook voor het opzetten van systemen van trajectkeuzebegeleiding is het interessant om “legal design” toe te passen.

Eric Lancksweerdt, hoofddocent UHasselt en UGent

Wil u er meer over weten?

Wie er meer wil over weten kan terecht bij het boek “Empirisch onderzoek in het familierecht uitgelicht“, uitgegeven bij KnopsPublishing en de Studienamiddag ‘Actuele ontwikkelingen in het personen- en familierecht en de familiale geschillenoplossing‘.