Meester Janne Poets mocht eind september de openingsrede verzorgen ter gelegenheid van de openingsconferentie van de balie Limburg. In haar toespraak stelde ze de wantoestanden in de pakjessector aan de kaak. Dit is een verkorte versie van de integrale rede.

Voor 16h besteld, morgen geleverd. De sociale fraude krijgt u er gratis bij. Of anders gesteld: Heeft u kinderarbeid liefst in een grote of kleine verpakking ? En mag het iets meer zijn, dan voeg ik er nog wat uitbuiting aan toe?

1. De saga van de postorderbedrijven

Voor mijn openingsrede ter gelegenheid van de openingsconferentie van de balie van Limburg deed ik onderzoek naar de wantoestanden in de pakjessector. Ook u heeft vast vernomen dat er wel wat te doen is in de sector van de pakjesbedrijven en meer bepaald rond grote postorderbedrijven als GLS en PostNL.

Heeft u het niet vernomen in de media? Dan heeft u zeker wel gemerkt dat uw pakje in de kerstperiode van eind 2021 met vertraging werd geleverd. De sociale inspectie had immers bepaalde depots van deze bedrijven verzegeld.

Waarom? De talrijke controles uitgevoerd onder leiding van dhr. Gianni Reale, substituut-arbeidsauditeur bij het Arbeidsauditoraat van Leuven (voorheen werkzaam onder het auditoraat van Antwerpen, afd. Mechelen) hebben heel wat wantoestanden in de sector aan het licht gebracht.

De meest voorkomende inbreuken bij de onderaannemers zijn inbreuken op de DIMONA-wetgeving (Déclaration Immédiate/Onmiddellijke Aangifte), op de werkloosheidsreglementering en de reglementering inzake deeltijdse arbeid. Maar daarnaast blijkt er ook sprake van illegale tewerkstelling, mensenhandel, het leiden van criminele organisaties en … kinderarbeid. Een werkelijk dieptepunt!

Knelpunt van de hele problematiek is het zakenmodel van de grote postorderbedrijven, die het hoofd willen bieden aan de grote vraag naar het verzenden van pakjes : deze bedrijven hebben geen eigen personeel en besteden al hun vervoersopdrachten uit. Dit maakt dat er in de praktijk een lange keten van onderaannemers ontstaat, waarbij (uiteraard) elke schakel in de keten zijn marge wilt nemen op het pakje dat geleverd wordt.

Op 2 september 2022 woonde ik de eerste pleitzitting bij van de correctionele procedure die aanhangig was gemaakt voor de correctionele rechtbank te Antwerpen. Naast een aantal onderaannemers werden ook PostNL en GLS gedagvaard omdat zij “het systeem van sociale fraude creëren”. Concreet worden hen inbreuken inzake schijnzelfstandigheid en verboden terbeschikkingstelling ten laste gelegd.

Dat er sprake is van schijnzelfstandigheid hoeft niet te verbazen, gezien ook de vele procedures die, in binnen- en buitenland, al werden gevoerd omtrent het statuut van de Uber-chauffeurs en Deliveroo-koeriers. Onze Franstalige arbeidsrechtbank van Brussel was in haar vonnis van 8 december 2021 nog van mening dat de Deliveroo-koeriers zelfstandigen waren, ondanks een andersluidend advies van de Administratieve Commissie ter regeling van de Arbeidsrelatie. Ons wettelijk arbeidsrechtelijk kader lijkt niet erg te passen op de nieuwe situaties van tewerkstelling die zich aandienen, waardoor partijen de ‘grijze zone’ opzoeken.

Dat er daarnaast sprake is van verboden terbeschikkingstelling hoeft al evenmin te verbazen, aangezien onderaannemers hun gehele personeel integraal ter beschikking stellen van de postorderbedrijven-hoofdaannemers die het juridisch gezag over het personeel uitoefenen. Dit ‘uitlenen van personeel’ is bij wet verboden als het gepaard gaat met een overdracht van het werkgeversgezag.

‘Camionettisering’

De wantoestanden zijn ondertussen overal bekend, samen met het fenomeen van de ‘camionettisering’ van de maatschappij (de veelheid aan witte camionettes die onze wegen doorkruisen). En dat noopt de politiek tot het zoeken naar oplossingen. Federaal minister Petra De Sutter, bevoegd voor o.m. post, is in die zin al toe aan haar tweede voorstel. Nadat zij vooreerst overwoog een 80/20-quotum op te leggen aan de sector zodat vervoersbedrijven verplicht werden om minstens 80% werknemers te werk te stellen, werkt zij nu aan een voorontwerp van wet houdende o.m. een minimumbescherming zodat elke zelfstandige/werknemer een bepaalde arbeidsrechtelijke en socialezekerheidsrechtelijke bescherming kan genieten. Of daarvoor budget is, is evenwel nog maar de vraag.

Samen met dit minimumkader overweegt men een certificaat in te voeren zodat consumenten en grote spelers als bol.com kunnen nagaan of een postorderbedrijf zijn personeel correct behandelt en verloont. In deze context kan ik echter niet nalaten te verwijzen naar onze noorderburen waar een gelijkaardig keurmerk ‘Paychecked’ worden toegekend aan vervoersbedrijven die hun personeel verlonen conform de afspraken en wiens personeelsadministratie op orde is. Niet onbelangrijk : in Nederland ligt het inbreukenpercentage in de vervoerssector vele malen hoger dan in België … Of een dergelijk keurmerk/certificaat de gaten zal dichten, is dus nog maar de vraag.

2. Is het tachograafsysteem de sleutel tot meer transparantie voor alle partijen ?

Dat het in de vervoersector bulkt van de ‘zelfstandigen’ en ‘uitgeleend personeel’ werkt ook een ander probleem in de hand dat de handhaving een pak moeilijker maakt, m.n. een probleem van transparantie.

Mijn voorstel is daarom om de mogelijkheid tot informatiegaring door inspectiediensten te optimaliseren zodat grote postorderbedrijven niet kunnen weigeren om informatie m.b.t. de identiteit van de chauffeur die de ritten uitvoert en diens arbeidsduur, ter beschikking te stellen van inspecteurs.

Want GLS en PostNL hébben deze info, maar delen deze niet met inspectiediensten. Dat zij deze info hebben, daarvan zijn we allen getuige : als u een pakje bestelt, krijgt u navolgend vaak een berichtje of e-mail met de aankondiging dat uw pakje morgennamiddag tussen 13 en 15 uur wordt geleverd.

Met oog op die verruimde informatiegaring door inspectiediensten kan ik verwijzen naar het Plan Eerlijke concurrentie van SIOD (Sociale Inlichtingen – en OpsporingsDienst) waarin sprake is van een uitbreiding van het verplicht tachograafsysteem naar vervoer onder de 3,5 ton. Ingeval van een dergelijke uitbreiding dienen ook de camionettes van de pakjesbedrijven verplicht met een tachograaf te worden uitgerust.

Een tachograafkaart is de bestuurderskaart die elke chauffeur nodig heeft om in het tachograaftoestel te steken van het voertuig waar hij mee rijdt. Deze kaart is persoonlijk, op naam van de bestuurder en gaat bijgevolg registeren wie er werkt en hoe lang er wordt gewerkt.

Een verplicht tachograafsysteem, mét (in een ideale wereld) een koppeling aan de Kruispuntbank voor Sociale Zekerheid, zou dan ook wel eens een zeer nuttig instrument kunnen zijn met oog op een meer efficiënte handhaving van deze sector !

Op basis van de tachograafgegevens zal duidelijk zijn wie met de camionette rijdt, zodat navolgend kan worden nagegaan in welke hoedanigheid deze persoon rijdt: op basis van het rijksregisternummer kan de inspectie nagaan of er een DIMONA-melding als werknemer gebeurde, dan wel kan men de KBO (KruispuntBank van Ondernemingen) raadplegen en nagaan of de chauffeur als zelfstandige actief is.

Is het een zelfstandige, dan kan worden getoetst of het een échte zelfstandige is. Is het een werknemer, dan kan de inspectie nagaan of de arbeidsvoorwaarden worden gerespecteerd en zou zelfs nog kunnen worden nagegaan, d.m.v. verhoren, wie het werkgeversgezag uitoefent.

3. Besluit

De procedureslag tussen de postorderbedrijven en onderaannemers enerzijds en het arbeidsauditoraat anderzijds zal nog een lange weg kennen. De pleidooien in de correctionele procedure worden overigens maar hernomen in april 2023 omwille van de lopende gerechtelijke onderzoeken.

Maar veel belangrijker dan een eventueel vonnis of arrest is de bewustwording die overal werd gecreëerd rond de wantoestanden in de sector van de pakketbezorging. En het is in die context dat ik tot slot ook u wil wijzen op uw ‘duit in het zakje’, want gratis levering bestaat niet. Dus als de volgende keer bij uw online bestelling een gratis levering wordt aangeboden, weet dan dat er iemand – wellicht helemaal vanachter in de keten van onderaannemers – de dupe is van die gratis bestelling.

Janne Poets
Limburg – 23 september 2022