De mogelijkheid om rechters te wraken is een belangrijk juridisch instrument om de onafhankelijkheid en onpartijdigheid van de rechtspraak te waarborgen. Het stelt procespartijen in staat om, indien gegronde redenen aanwezig zijn, een rechter te laten vervangen wanneer er twijfel bestaat over diens objectiviteit. Dit mechanisme draagt bij aan het vertrouwen in de rechtsstaat en verzekert dat geschillen beslecht worden door een neutrale en onpartijdige rechter. Helaas wordt in toenemende mate misbruik gemaakt van dit recht, wat leidt tot ernstige verstoringen in de rechtsgang. Sommige advocaten en procespartijen gebruiken wraking als een strategisch middel om procedures te vertragen en te ontwrichten, in plaats van het legitiem aan te wenden om gerechtigheid te waarborgen.

Dit misbruik van het wrakingsrecht manifesteert zich in situaties waarin een partij, zodra zij op een bepaald punt in de procedure ongelijk krijgt, onmiddellijk overgaat tot het indienen van een wrakingsverzoek. Dit leidt tot aanzienlijke vertragingen in de procedure, omdat de rechter zich tijdelijk terugtrekt en een andere rechter over het verzoek moet oordelen of de gewraakte rechter zich definitief terugtrekt en de zaak voorbereid moet worden door collega’s. Hierdoor worden rechtszaken onnodig gerekt, wat niet alleen ten koste gaat van de efficiëntie van het rechtssysteem, maar ook van de rechtzoekenden die op een snelle en eerlijke afhandeling van hun zaak rekenen.

Een wrakingsverzoek moet berusten op objectieve en gegronde redenen, zoals een duidelijke belangenverstrengeling of aantoonbare vooringenomenheid van de rechter. In de praktijk wordt dit echter vaak ingediend op vage en subjectieve gronden, louter om de procedure te vertragen. Dit ondermijnt het gezag van de rechterlijke macht en zet de integriteit van het proces onder druk. De wetgever heeft geprobeerd misbruik tegen te gaan door sancties in te voeren. Desondanks blijft het probleem bestaan, mede omdat de boetes relatief laag zijn en procespartijen deze vaak beschouwen als een acceptabel risico in hun bredere processtrategie.

Een ander aspect dat bijdraagt aan het misbruik van het wrakingsrecht is de houding van sommige advocaten, die wraking aanwenden als een tactisch middel om tijd te winnen of een rechter te vermijden die als ongunstig wordt beschouwd. Dit kan worden gezien als een manier om met een kanon op een mug te schieten: een buitenproportioneel zwaar middel wordt ingezet om een relatief klein ongemak of nadeel te compenseren. De gevolgen hiervan zijn verstrekkend. Niet alleen wordt de procedure vertraagd, maar ook de werkdruk op de rechtbanken neemt toe doordat zij zich moeten bezighouden met wrakingsverzoeken in plaats van met de inhoudelijke behandeling van zaken en de zittingsagenda volledig wordt gedwarsboomd.

Daarnaast leidt het frequent en ongegrond indienen van wrakingsverzoeken tot een erosie van het vertrouwen in de rechtspraak. Wanneer rechters herhaaldelijk en op discutabele gronden gewraakt worden, kan dit de indruk wekken dat zij niet onafhankelijk of betrouwbaar zijn, terwijl daar in de meeste gevallen geen sprake van is. Dit kan op de lange termijn schadelijk zijn voor de rechtsstaat en het gezag van de rechterlijke macht. Het misbruik van wraking raakt niet alleen de rechtbanken, maar ook de wederpartij in een procedure. De partij die geen misbruik maakt van het rechtssysteem wordt geconfronteerd met extra kosten, tijdverlies en frustratie, terwijl zij slechts een snelle en eerlijke behandeling van hun zaak wenst. Het is dan ook van belang dat rechtbanken en wetgevers strenger optreden tegen het onrechtmatig gebruik van wrakingsverzoeken. Dit kan door de financiële sancties te verhogen, door rechters meer discretionaire bevoegdheid te geven om misbruikers te sanctioneren, of door strengere ontvankelijkheidscriteria in te voeren voor wrakingsverzoeken.

De kern van het probleem ligt in de spanning tussen het beschermen van een fundamenteel rechtsbeginsel en het voorkomen van strategisch misbruik. De uitdaging is om een balans te vinden waarbij bonafide verzoeken worden gehonoreerd, maar tegelijkertijd misbruikers worden ontmoedigd en bestraft. Een mogelijke oplossing zou kunnen zijn dat een wrakingsverzoek slechts ontvankelijk is indien er substantiële en concrete aanwijzingen zijn van partijdigheid, ondersteund door objectief bewijs. Daarnaast kan overwogen worden om bij herhaaldelijk misbruik zwaardere sancties op te leggen, zoals het beperken van de mogelijkheid om opnieuw een wrakingsverzoek in te dienen binnen een bepaalde periode of het opleggen van proceskosten aan de misbruiker.

Het recht op een onpartijdige rechter is een essentiële pijler van de rechtsstaat. Dit recht mag echter niet misbruikt worden als een wapen om het rechtsproces te manipuleren en vertragingstactieken toe te passen. Door strengere wetgeving en een kritische houding van rechters ten aanzien van ongegronde wrakingsverzoeken, kan voorkomen worden dat deze kwalijke tendens zich verder uitbreidt. Uiteindelijk is het in het belang van alle rechtzoekenden dat de rechtsgang efficiënt, eerlijk en zonder onnodige vertragingen verloopt.

Pierre Thiriar

Deze bijdrage vertolkt louter de opinie van de auteur in persoonlijke naam.

Lees andere opiniestukken van Pierre Thiriar.

• Juridische uitsluiting: het ware probleem van Justitie in België
• De Cerebro-wet: een onrealistische ambitie?
• De Cerebro-wet getoetst aan de Grondwet en het EVRM
• Databank vonnissen en arresten: waarom de Cerebro-wet nooit levensvatbaar is geweest
• Rechter moet rechtsplegingsvergoeding ambtshalve juist berekenen