Er zullen later wel wetenschappelijke studies verschijnen over de psychosociale gevolgen van wat deze regering bij aanvang een “lockdown light” noemde. Het begint voor velen zwaar te wegen.  Er zal misschien binnenkort statistisch materiaal beschikbaar zijn waaruit zal blijken dat steeds meer mensen met het verkeerde been uit bed stappen.  Soms valt het ook te begrijpen, zeker nu er steeds meer getuigenissen zijn over hoe politiediensten tot voor kort de “niet-essentiële verplaatsingen” beoordeelden en met fikse GAS-boetes sanctioneerden. Het zorgde voor hartverscheurende onrechtvaardigheden. Zelfs wie geen al te groot vertrouwen heeft in de rechterlijke macht kan zich moeilijk indenken dat die law and order-aanpak probleemloos een rechterlijke toetsing zou doorstaan.  Al maar goed dat de wetgever dit zelf ook inzag.

De lichte versoepeling in de vrijheidsbeperkende samenlevingsregels zorgt blijkbaar ook voor een verhoogde kritische waakzaamheid van de lezers van deze rubriek. Deze wekelijkse reflectie lokte In pre-corona-tijden zelden een reactie uit. Hooguit werd  er eens onrechtstreeks tijdens recepties op gealludeerd, steeds preciserend dat lezen niet betekent dat er ook wordt ingestemd met de inhoud ervan.  Een soort permanente exoneratieclausule als het ware, alsof de lezers zich willen behoeden om door slechte meningen geïnfecteerd te geraken. Misschien zorgt de fysieke afzondering dan toch voor meer activisme (of hebben lezers gewoon meer tijd). De voorbije weken werd er via allerhande kanalen meer gereageerd. Niet altijd met positieve commentaar, maar dat zijn juristen aan zichzelf verplicht. Dat is ook goed, want vleierij bevordert het debat niet.  Een lezer vond dat deze column verzuring uitstraalt en anderen ontwaarden zelfs discriminatie. Met het schrijven van blogs maak je niet alleen vrienden, toch zeker niet in juridisch Vlaanderen.

Het wordt dus tijd om uit een ander vaatje te tappen en de loftrompet boven te halen. Want geef toe, justitie heeft de afgelopen weken blijk gegeven van een bijzonder grote flexibiliteit. Het was tot twee maanden geleden onwezenlijk en ondenkbaar, maar intussen is het al op vele plaatsen gebeurd: pleiten via videozittingen. Vaak tot grote tevredenheid van alle deelnemers, al blijkt vooral de mentale weerstand van zij die iedere verandering schuwen de grootste hinderpaal.

Er wordt elektronisch gecommuniceerd met de griffies, wat zonder meer als revolutionair kan worden omschreven. Op een aantal griffies worden die elektronische stukken wel niet meer afgedrukt. Dat zou als een verheugende evolutie moeten worden beschouwd, ware het niet dat de maatregel werd ingevoerd omdat er een gebrek aan mensen en middelen is op die griffies  terwijl het hoogst onzeker is of de magistraat de stukken nu ook tijdig kan of wil raadplegen. Maar enkel een wekelijkse blogger op jubel maakt zich daar wat ongerust over. Op sommige griffies heeft het virus ook letterlijk voor chaos gezorgd. De digitale evolutie vergt een mentale omslag en vooral de nodige infrastructuur. Beiden zijn er niet overal.

In de gerechtsgebouwen is er met zeer veel voluntarisme naar (veelal tijdelijke) oplossingen gezocht om het materieel mogelijk te maken de regels van social distancing te kunnen naleven. Constructies met linten en tape barricaderen delen van gebouwen. Er is ook een soms wat onoverzichtelijk aantal nieuwe maatregelen, met al dan niet verplicht of sterk aanbevolen gebruik van mondmaskers. Sommige rechters willen er dan weer niet van weten en vinden dat het niet te gek moet worden in hun zittingszaal.

Vele magistraten doen er alles aan om toch zaken in beraad te kunnen nemen en proberen de volmachtbesluiten creatief te interpreteren. Het toont in ieder geval aan dat ze niet wereldvreemd zijn en  – net zoals de rechtzoekenden waar ze moeten over oordelen – de wet niet al te strikt willen toepassen. De wij-regelen-dat-wel-op-onze-manier-justitie beleeft hoogdagen.

Het is duidelijk dat iedereen verlangt naar de terugkeer naar de normaliteit. Vele advocaten zijn op zoek naar (terug meer) werk en stellen zich de vraag of ze zich niet anders moeten organiseren.  Vele magistraten willen weer aan de slag en willen niet wachten tot 17 juni (de in het volmachtbesluit bepaalde datum voor de schriftelijke behandeling) om terug pleidooien te kunnen aanhoren.

De crisis heeft ook het besef doen groeien dat magistraten en advocaten een collectieve verantwoordelijkheid hebben om de goede rechtsbedeling te verzekeren. Wat tot voor kort nog met “positieve deontologie” werd omschreven, is nu gewoon gezond verstand. Magistraten beseffen dat advocaten niet hun vijanden zijn. Omgekeerd is een groter besef dat respect voor het werk van magistraten al even belangrijk is.  Alleen op die manier kan ook de rechtzoekende opnieuw meer vertrouwen krijgen.

Hugo LAMON

Meer blogposts lezen van Hugo Lamon? Dat kan hier!