Justitie leek de afgelopen dagen weer op een ballentent. Zowel van buitenaf als van binnenuit werd met scherp geschoten.

De familie van de vermoorde Julie Van Espen schreef een open brief naar aanleiding van het onderzoek van de Hoge Raad voor de Justitie. De familie komt o.m. tot de vaststelling dat Julie nog had geleefd “als iedereen zijn verantwoordelijkheid had opgenomen”. Ze doen een oproep aan de juridische wereld en aan de politiek om te laten zien dat die gruwelijke moord niet volstrekt nutteloos is geweest. Dat hakt in.

Enkele dagen ervoor merkte de Federaal Procureur Van Leeuwen op dat  we ons in het buitenland belachelijk gaan maken indien de aanslagen in Zaventem voor een assisenjury moeten worden gevoerd. Het proces dreigt ettelijke maanden te duren en de jury zou 30.000 vragen moeten beantwoorden. Hij pleit ervoor om nog tijdig de Grondwet aan te passen, zodat die zaak in het najaar 2021 voor een correctionele rechtbank kan worden beslecht.

Het valt aan de buitenwereld allemaal niet goed uit te leggen. Maar waarom die onderwerpen uit de weg gaan als het de media en de politici aanzet tot zovele reacties?  Een goede vriend van mij schreef het eerder al: er zijn betere manieren om vrienden te maken dan “jubels” te schrijven. Advocaten zijn er niet om te behagen, maar om de realiteit te confronteren, dus ook voor wat nu als het nieuwe “blunderboek” van justitie wordt omschreven. En is het toegestaan dat ook deze blogger daar zonder haat en zonder vrees persoonlijk op mag reageren en openlijk toegeven dat hij het even zelf niet meer weet?

Het is niet eenvoudig om uit te leggen dat de gruwel van een zinloze moord niet eenvoudig  te vermijden valt, hoe graag we dat zouden geloven. Recht is (gelukkig maar) nog altijd een zaak van mensen. Betere samenwerking tussen hulpverleners, parketmagistraten, rechters, justitieassistenten en alle anderen in de “keten” is gemakkelijker gezegd dan gedaan. Meer aandacht voor seksuele misdrijven, maar ook voor alle andere delicten (er zijn ook moorden als gevolg van drugsdelicten, intra-familiaal geweld, enz…) is nodig, maar gaat dan ten koste van alle andere conflicten waarbij ook mensen betrokken zijn met hun eigen emoties en hun hoop op een rechtvaardige justitie. Het blijft voor iedereen een moeilijk dilemma.

Sommigen willen nu een “comité J” oprichten, zodat men niet pas achteraf eventuele “disfuncties” kan aanpakken. “Beter voorkomen dan genezen” hoorde ik een politicus zeggen. Dat klinkt goed, maar is daar ook over nagedacht? Essentieel is dat een rechter in alle onafhankelijkheid in een concrete zaak moet kunnen oordelen, met enkel het dossier en zijn geweten als beoordelingselementen. Opent “controle”  op lopende zaken ook niet de weg naar misbruiken, beïnvloeding en druk van buitenaf?  Er wordt dus best eens grondig nagedacht over een comité  J. De Hoge Raad voor de Justitie heeft al een controlebevoegdheid, maar ook daar sluit de onafhankelijkheid van de rechter uit dat over de beslissing zelf van de rechter een oordeel kan worden uitgesproken.   Er mag niet vergeten worden dat wanneer het rechterlijk systeem faalt de Belgische Staat aansprakelijk kan worden gesteld. Individuele rechters kunnen ook tuchtrechtelijk worden vervolgd voor de wijze waarop ze hun werk doen, maar niet voor wat ze in hun vonnis schrijven (daarin zijn ze onafhankelijk).  Ook al is dat nu geen sympathieke boodschap, het is goed hieraan te herinneren.

En dan is er nog de kwestie van de assisenprocessen. Het is zowat het monster van Loch Ness van justitie. De ene zegt: niets is beter dan het gezond verstand van de door het lot aangeduide rechter, als vertegenwoordiger van de samenleving. De andere reageert: recht spreken is een vak en alles is in handen van de beroepsrechters, maar de zwaarste zaken zouden dan moeten worden toevertrouwd aan juridisch ongeschoolden?  De kwestie verdeelt de samenleving, maar ook de juristen. Eerdere pogingen om de assisenprocessen af te schaffen mislukten, want zonder de wijziging van de Grondwet zal het niet lukken. Toch moet er een antwoord worden gevonden op de vraag van de Federale procureur of een zaak met 900 burgerlijke partijen geschikt is voor een behandeling via een assisenzaak.

Zwijgen is bij dit alles geen optie, maar het valt alleen maar te hopen dat een genuanceerd debat mogelijk blijft. Er zijn geen mirakeloplossingen. Meer geld voor justitie zal, als dat al beschikbaar zou zijn, niet alles oplossen. Maar laten we vooral de dialoog blijven voeren, om te verwerken wat misliep en te vermijden dat het zich op de een of andere manier herhaalt.

Hugo LAMON

Meer blogposts lezen van Hugo Lamon? Dat kan hier!