Poetin voor een rechter brengen voor agressie, is dat realistisch? cover

28 feb 2023 | Criminal Law

Poetin voor een rechter brengen voor agressie, is dat realistisch?

Recente vacatures

Advocaat
Ondernemingsrecht Vennootschapsrecht
3 - 7 jaar
Antwerpen Limburg Vlaams-Brabant Waals-Brabant
Advocaat
Ondernemingsrecht Vennootschapsrecht
0 - 3 jaar
Antwerpen Limburg Vlaams-Brabant Waals-Brabant
Advocaat
Douane
0 - 3 jaar
Antwerpen
Paralegal
Arbeidsrecht Vennootschapsrecht
0 - 3 jaar
Brussel
Advocaat
Arbeidsrecht
5 - 10 jaar
Brussel

Aankomende events

Opgelet: dit artikel werd gepubliceerd op 28/02/2023 en kan daardoor verouderde informatie bevatten.

De eerste verjaardag van de Russische invasie van Oekraïne is vorige week in vele steden wereldwijd herdacht. Is het mogelijk om de Russische president Vladimir Poetin te berechten voor agressie en dus een heus Oekraïne-tribunaal in het leven te roepen? Advocaat Luc Walleyn beschouwt.

Nadat het Europees parlement over deze optie al een resolutie op 19 januari had gestemd, kwam een voorzichtige aanzet tijdens het recente bezoek van de Europese Raad en Commissie aan Oekraïne.

In een gemeenschappelijk persbericht werd de Europese steun bevestigd voor het onderzoek van het Internationaal Strafhof naar oorlogsmisdaden met ook een aankondiging waarin de bereidheid stond te werken aan een ‘aangepast mechanisme’ voor het berechten van de misdaad van agressie. Dit met een expliciete verwijzing naar de vraag van Oekraïne naar de oprichting van een Speciale Rechtbank.

Op de website van de Unie staat het inmiddels zo: “De EU… is bereid om in samenwerking met de internationale gemeenschap een internationaal ad-hoctribunaal of een “hybride” tribunaal op te richten om de door Rusland gepleegde oorlogsmisdaden te onderzoeken en te vervolgen”. De nuance lijkt onbelangrijk, maar men zou er kunnen uit afleiden dat de toekomstige rechtbank niet de aanval op de soevereiniteit van Oekraïne zou moeten beoordelen, maar ook de oorlogsmisdaden die dagelijks gepleegd worden door het Russische leger en privémilities.

Volstaat het Strafhof niet?

Oekraïne is geen partij bij het Internationaal Strafhof (ISH), maar heeft al in 2014 de bevoegdheid ervan aanvaard voor het conflict in het oosten. Op 2 maart 2022 opende de Procureur een onderzoek, nadat 43 partijstaten hiertoe een verzoek indienden, en sinds eind april is een Joint Investigation Team aan het werk dat samen met Oekraïne en enkele Oost-Europese staten werd opgericht, en gesteund wordt door de EU.

Het Strafhof heeft ruime mogelijkheden om oorlogsmisdadigers die buiten Rusland actief zijn aan te pakken (zoals Jevgeni Prigozjin , de leider van de beruchte Wagnermilitie), en in principe zou zelfs Poetin er op een dag kunnen terechtstaan, voor oorlogsmisdaden die hij zelf heeft beslist of als overste voor de misdaden die zijn ondergeschikten begaan (command responsability). Om hem ook voor de misdaad van agressie te kunnen vervolgen, zou het Hof echter de toelating moeten krijgen van de Veiligheidsraad, wat het vetorecht van Rusland uiteraard onmogelijk maakt.

Kosovo-tribunaal

Vandaar het idee van een speciale rechtbank, dat voor het eerst werd gelanceerd door de Britse advocaat Philippe Sands, en overgenomen door de Oekraïense regering en het Europees parlement. Een dergelijke rechtbank zou in theorie kunnen opgericht worden door de VN of door een akkoord tussen Oekraïne en een aantal andere staten of internationale organisaties zoals de EU. Een voorbeeld van een dergelijke ‘hybride’ rechtbank is het Kosovotribunaal dat in Den Haag zetelt. Het lijkt er echter op dat er door sommigen wordt gelobbyd om een dergelijke rechtbank niet alleen bevoegd te maken voor agressie, maar ook voor de oorlogsmisdaden en misdaden tegen de mensheid die in de nasleep ervan gepleegd worden. Dat is niet absurd, vermits voor de straftoemeting ook de ernst van een agressie moet beoordeeld worden, en dan komt men al snel bij een onderzoek naar de gepleegde oorlogsmisdaden terecht.

Het is niet verwonderlijk dat die piste vooral verdedigd wordt vanuit Amerikaanse hoek, vermits de VS niet meewerkt met het Strafhof, al zou ook een speciale rechtbank voor Washington dit een gevaarlijk precedent kunnen zijn. De Biden-administratie houdt het dan ook voorlopig bij het steunen van niet-strafrechtelijke mechanismen voor de beoordeling van de Russische agressie, zoals het Internationaal Hof van Justitie (het belangrijkste gerechtelijke orgaan binnen de Verenigde Naties) of een internationale onderzoekscommissie, die Rusland als staat kunnen veroordelen. Dat de VS zelf op dit vlak nooit een voorbeeld waren, speelt hierin wellicht mee.

Het gevaar is echter reëel dat de oprichting van een speciaal tribunaal ten koste zou gaan van het Strafhof, zelfs indien dit alleen bevoegd zou zijn voor de misdaad van agressie. Het Hof maakt financieel een moeilijke periode door omdat veel landen willen beknibbelen op het budget, en er zou dan een concurrentie dreigen te ontstaan voor fondsen, maar ook voor bekwaam personeel en toegang tot geclassificeerde documenten afkomstig van veiligheidsdiensten. Dat zou al helemaal het geval zijn als de nieuwe rechtbank ook bevoegd zou worden voor oorlogsmisdaden en misdaden tegen de mensheid. De Procureur van het Strafhof zou dan onder druk staan om zijn dossier over te dragen aan de nieuwkomer, om dubbel werk en dubbele vervolging te vermijden, terwijl er zich nu een unieke kans voordoet om de kritiek tot zwijgen te brengen dat het ISH alleen Afrikaanse oorlogsmisdadigers vervolgd.

Het feit dat noch Rusland, noch de VS, noch Oekraïne bij de ondertekenaars horen, versterkt de onafhankelijkheid ervan in het huidig conflict

Wie garandeert onpartijdigheid?

Het Strafhof heeft een zeer brede representativiteit, met 143 staten die partij zijn bij het Statuut van Rome. En het feit dat noch Rusland, noch de VS, noch Oekraïne bij de ondertekenaars horen, versterkt de onafhankelijkheid ervan in het huidig conflict, terwijl dat niet zou kunnen gezegd worden van een rechtbank opgericht door een coalition of the willing. Die nieuwe rechtbank zou bovendien na zijn oprichting van nul moeten beginnen, en het opzetten van een dergelijk orgaan kost niet alleen tientallen miljoenen maar duurt ook jaren, terwijl het Strafhof inmiddels een grote ervaring heeft, een geoliede organisatie, en een ploeg onderzoekers die reeds een jaar aan het werk is in Oekraïne. Een van de kamers werd zelfs reeds aangeduid om het onderzoek te overzien en eventuele betwistingen errond te beslechten.

Een dergelijke meerderheid is er wel om de Russische agressie te veroordelen, maar of die er ook is om een speciale rechtbank op te richten is twijfelachtig

En een initiatief op het vlak van de VN? Gezien het vetorecht van Rusland is een beslissing van de VN-Veiligheidsraad is dit onmogelijk. Maar ook een rechtbank opgericht door de Algemene Vergadering zou niet de autoriteit hebben van de Veiligheidsraad ten opzichte van de lidstaten, en hen niet noodzakelijk kunnen verplichten tot overdracht van een verdachte. Om zo’n rechtbank een legitimiteit te geven die vergelijkbaar is aan die van het Strafhof, zou een grote meerderheid nodig zijn onder de 193 leden van de veiligheidsraad. Een dergelijke meerderheid is er wel om de Russische agressie te veroordelen, maar of die er ook is om een speciale rechtbank op te richten is twijfelachtig.

Besluit

De Europese steun voor het onderzoek dat Karim Khan, de Procureur van het Strafhof en het Joint Investigation Team waar zijn onderzoekers deel van uitmaken, is een goede zaak. De oprichting van een internationaal centrum voor de vervolging van de misdaad van agressie in Oekraïne (ICPA) kan daarop een nuttige aanvulling zijn. Maar voor de oprichting van een speciale rechtbank is het wellicht beter te wachten tot er een reële mogelijkheid ontstaat om Poetin en zijn medeplichtigen effectief te vervolgen, wat alleen denkbaar is na een regimewissel in het Kremlin.

In afwachting moet alles op alles gezet worden om de gepleegde oorlogsmisdaden te documenteren, en zowel de daders als de slachtoffers ervan te identificeren. Financiële en materiële steun hiervoor is hoogstnodig en nuttiger dan het op poten zetten van een nieuwe instelling. In Oekraïne is de oorlogsschade aan infrastructuur en patrimonium gigantisch en de wederopbouw zal jaren in beslag nemen, maar met steun aan de slachtoffers van specifieke oorlogsmisdaden als moord, foltering en verkrachting kan beter zo snel mogelijk gestart worden. Dat kan onder meer door het Fonds voor Slachtoffers verbonden aan het Strafhof dat hiervoor bevoegd maar afhankelijk van vrijwillige financiële bijdragen. De Belgische militaire steun aan de Oekraïense verdediging was beperkt in verhouding met de bijdrage van anderen. Misschien zou ons land voor de steun aan het Strafhof en de bijstand aan slachtoffers van oorlogsmisdaden wel het voortouw kunnen nemen?

Luc Walleyn (Walleyn & Blanmailland BV)


Op de hoogte blijven van alle nieuwigheden binnen de juridische en fiscale wereld?
Volg Jubel.be op LinkedIn

Recente vacatures

Advocaat
Ondernemingsrecht Vennootschapsrecht
3 - 7 jaar
Antwerpen Limburg Vlaams-Brabant Waals-Brabant
Advocaat
Ondernemingsrecht Vennootschapsrecht
0 - 3 jaar
Antwerpen Limburg Vlaams-Brabant Waals-Brabant
Advocaat
Douane
0 - 3 jaar
Antwerpen
Paralegal
Arbeidsrecht Vennootschapsrecht
0 - 3 jaar
Brussel
Advocaat
Arbeidsrecht
5 - 10 jaar
Brussel

Aankomende events

Blijf op de hoogte

Schrijf je in voor de nieuwsbrief

0 Reacties

0 reacties

Een reactie versturen

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.