De advocatuur speelt een centrale rol bij de rechtsbedeling en de bescherming van mensenrechten, democratie en de rechtsstaat. Zo zorgen advocaten ervoor dat het recht op een eerlijk proces in gerechtelijke procedures wordt gewaarborgd en helpen zij rechtspersonen en natuurlijke personen hun rechten en vrijheden effectief uit te oefenen. In talloze gevallen hebben advocaten een cruciale rol gespeeld bij het houden van vrije en eerlijke verkiezingen en dragen zij aldus bij tot de bescherming van de democratie. Tegenwoordig zijn advocaten echter steeds vaker het doelwit van aanvallen, zowel individueel als institutioneel.

Bevindingen van het VN-rapport over onafhankelijkheid van advocaten

Volgens een nieuw rapport van de speciale VN-rapporteur inzake de onafhankelijkheid van rechters en advocaten, Diego García-Sayán, dat wordt gepresenteerd gedurende de vijftigste sessie van de Mensenrechtenraad van de Verenigde Naties, die van 13 juni tot en met 8 juli in Genève wordt gehouden, is er sprake van een wereldwijde toename van praktijken die de uitoefening van het recht ondermijnen, beperken, aan banden leggen en belemmeren. Het verslag is voornamelijk gebaseerd op bijdragen/ingediende stukken van orden van advocaten en mensenrechten ngo’s in antwoord op een oproep die in december 2021 door de speciale rapporteur van de VN is verspreid. Het rapport maakt duidelijk dat vooral advocaten wier activiteiten gericht zijn op de bestrijding van corruptie, de verdediging van de mensenrechten of de bescherming van groepen in kwetsbare situaties, worden aangevallen.

Het rapport identificeert trends en patronen van ongeoorloofde inmenging en aanvallen op de advocatuur en stelt:

"Degenen die mensenrechten verdedigen in zaken die verband houden met nationale veiligheid of corruptie bevinden zich in een bijzonder gevoelige situatie. Een andere kwestie is de arbitraire identificatie van de advocaat met zijn cliënt."

De speciale rapporteur heeft informatie ontvangen waaruit blijkt dat tussen 2010 en 2020 meer dan 2.500 advocaten in verschillende regio's van de wereld zijn vermoord, vastgehouden of ontvoerd.

Turkse advocaten in zwaar weer

Uiteraard is Turkije een van de meest beruchte landen waar aanvallen op advocaten voorkomen. In het VN-rapport, dat verwijst naar de rapporten van The Arrested Lawyers Initiative, staat dat "tussen 2016 en 2022 meer dan 1.600 advocaten zijn vervolgd en 615 in voorlopige hechtenis zijn genomen. In totaal zijn 474 advocaten veroordeeld tot 2.966 jaar gevangenisstraf op grond van lidmaatschap van een 'terroristische organisatie'."

De speciale VN-rapporteur concludeert dat "'voorlopige hechtenis, arrestaties en huiszoekingen bij advocaten in Turkije worden beschouwd als mensenrechtenschendingen wanneer ze zijn gebaseerd op louter veronderstellingen en er geen bewijs is om dergelijke maatregelen te rechtvaardigen."

Volgens het rapport zijn inmenging in de onafhankelijkheid van de orden van advocaten en beroepsverenigingen van advocaten, fysieke en psychologische mishandeling van advocaten en hun families, laster in de media, intimidatie van advocaten door misbruik van tuchtprocedures, juridische intimidatie en schending van de vertrouwelijkheid tussen advocaten en hun cliënten door huiszoekingen en inbeslagnames veel voorkomende manieren van ongeoorloofde inmenging in de onafhankelijkheid van de advocatuur.

Het verslag noemt de veroordeling van twee voormalige voorzitters van de Orde van Diyarbakır, Fethi Gümüş en Mehmet Emin Aktar, die respectievelijk tot zeven jaar en zes maanden en zes jaar en drie maanden gevangenisstraf zijn veroordeeld, alsmede 78 lopende onderzoeken tegen 68 leden van de Orde van Diyarbakır als voorbeeld van inmenging in de onafhankelijkheid van de orde en de beroepsorganisaties van advocaten.

Als voorbeeld van intimidatie van de advocatuur noemt het rapport de detentie van 48 advocaten, zeven advocaat-stagiairs, vier ontslagen rechters en een afgestudeerde rechtenstudent in september 2020 in Ankara.

De speciale VN-rapporteur stelt dat het ontzeggen van een vergunning tot het uitoefenen van het beroep van advocaat aan afgestudeerden van de rechtenfaculteit of voormalige rechters en openbare aanklagers, zoals in Belarus en Turkije voorkomt, omdat zij geassocieerd worden met bepaalde activiteiten, zoals de verdediging van de mensenrechten, de strijd tegen corruptie of de verdediging van minderheden, een aanval vormt op de vrije uitoefening van het beroep van advocaat en een verkapte sanctie is.

Ten slotte wordt in het verslag gesteld dat politie-invallen in advocatenkantoren en het in beslag nemen van documenten betreffende de beroepsactiviteiten van advocaten en het afluisteren van de vertrouwelijke communicatie van advocaten schendingen zijn van de grondbeginselen zoals neergelegd in de VN Basic Principles on the Role of Lawyers en een aanval op de advocatuur en het recht op een advocaat.

Het is ontstellend dat de patronen van aanvallen op advocaten die in het verslag worden belicht, in Turkije heel gewoon zijn. Even ontstellend is dat uit Turkije slechts één orde van advocaten, de Orde van Istanbul, een bijdrage heeft geleverd aan de speciale VN-rapporteur over de situatie van advocaten in Turkije. Wel moet worden gesteld dat haar bijdrage lijkt te lijden onder haar vooringenomenheid tegen Koerdische en vermeende Gülenistische advocaten die sinds 2016 in het vizier van de regering zijn en meedogenloos worden aangevallen. De belangrijkste inbreng voor Turkije werd geleverd door The Arrested Lawyers Initiative, een in Brussel gevestigde mensenrechtengroep.

In een exclusief interview met The Arrested Lawyers Initiative, zei VN Speciaal Rapporteur García-Sayán: "De voortdurende aanvallen en arrestaties van advocaten in Turkije is helaas een consistent patroon dat in dat land begon na de couppoging in 2016. Als gevolg daarvan worden democratische normen systematisch afgebroken te midden van de vermeende "strijd tegen het terrorisme". Het is geen toeval dat telkens wanneer onafhankelijke rechters of de advocatuur worden aangevallen, ook onafhankelijke orden van advocaten gaandeweg worden aangevallen. Bij wat er bijvoorbeeld in Turkije gebeurt, worden niet alleen individuele advocaten maar ook hun verenigingen aangevallen. Orden van advocaten in de hele wereld moeten de situatie in Turkije blijven volgen en snel en gedegen optreden tegen toekomstige bedreigingen."

Ali Yıldız is een in Brussel gevestigde advocaat, en oprichter van "The Arrested Lawyers Initiative".