Op 15 september 2020 werden zes verzoekschriften ingediend bij de arrondissementsrechtbanken van Kinshasa, Mbuji-Mayi (Oost-Kasaï), Lubumbashi (Hoog-Katanga) en Kindu (Maniema). In naam van enkele burgers en verschillende organisaties uit het maatschappelijke middenveld vragen ze aan de bevoegde rechters om gevallen van willekeurige vrijheidsberoving te erkennen, evenals de rampzalige toestand in de gevangenissen, o.a. als gevolg van de overbevolking. Deze vordering wil ook dat de aansprakelijkheid van de Staat erkend wordt bij de door de verzoekers geleden schade.

ASF voert al acht jaar lang actie voor de verdediging van de rechten van de mensen die willekeurig worden vastgehouden of in omstandigheden in strijd met de beginselen van de rechtsstaat. In 66% van de gevallen werden merkbare resultaten behaald, hetzij door de vrijlating van de betrokkene te verkrijgen, hetzij door de zaak naar het rechtsprekende college te verwijzen.

Voortbouwend op de logica van deze interventie, en in het verlengde van de dialoog met de autoriteiten van het land, willen ASF en haar partners de aansprakelijkheid van de staat in vraag stellen ten aanzien van de extreme overbevolking in de gevangenissen, de rampzalige omstandigheden die hieruit voortvloeien, evenals het misbruik van langdurige, willekeurige, voorlopige hechtenis. Zo werd X, een 24-jarige man, in 2010 gearresteerd en in hechtenis genomen voor een grondgeschil waarbij hij zou hebben geweigerd te getuigen. Hij werd vervolgd voor kwaadwillige vernieling en hij werd tien jaar lang zonder enige vorm van berechting opgesloten voordat hij onlangs werd vrijgelaten na de acties ondernomen door advocaten die lid zijn van het netwerk Detention ExPEERience.

Reeds meer dan tien jaar maken ASF en talrijke Congolese en internationale stakeholders gewag van de alarmerende situatie in de Congolese gevangenissen. De cellen zijn bouwvallig en vaak al een halve eeuw niet meer gerenoveerd. Basishygiëne en voedsel ontbreken waardoor sommige gevangenissen verworden tot echte crepeerhokken.

In de meeste gevangenissen is het overbevolking troef. In de Makala-gevangenis in Kinshasa zitten er 9.000 gevangenen opgesloten, terwijl de gevangenis normaal gesproken slechts 1.500 mensen kan huisvesten. Deze extreme overbevolking is te wijten aan het onrechtmatige en bijna systematische gebruik van voorlopige hechtenis. Voorlopige hechtenis, initieel bedoeld om iemand uitzonderlijk vast te houden binnen een strikt wettelijk kader met het oog op het onderzoek van een zaak, wordt vaak anders toegepast en ingezet voor privébelangen, die voornamelijk van politieke en economische aard zijn. In heel wat gevallen worden de gevangenen gewoon vergeten omdat ze « hun vrijlating niet kunnen betalen »[1].

Al deze vaststellingen samen hebben ASF ertoe gebracht om in januari 2020 van start te gaan met Detention ExPEERience, een netwerk van advocaten en deskundigen die de rechten van de gedetineerden kunnen verdedigen om het strafrechtelijke systeem in de DRC, evenals in tal van andere landen, positief te beïnvloeden. Door enkele symbooldossiers te verdedigen, hoopt ASF de rechtsstaat blijvend te versterken op gerechtelijk en penitentiair vlak.

Dergelijke acties werden misschien nooit eerder in de DRC opgezet, maar wel reeds in verschillende andere landen. Zo veroordeelde het Europees Hof voor de Rechten van de Mens onlangs Frankrijk voor de slechte omstandigheden in de gevangenissen en werd het verband gelegd met de overbevolking in de gevangenissen.

ASF en haar partners zijn ervan overtuigd dat de verbetering van de rechtsstaat en de democratische beginselen vereist dat ieders mensenrechten gerespecteerd worden, zonder onderscheid, met inbegrip dus van de gedetineerden. Ze hopen daarom door middel van de ingediende rechtszaken, dat de rechterlijke macht, die in principe onafhankelijk en onpartijdig is, in staat zal zijn de nodige beslissingen te nemen om de bevoegde overheden ter verantwoording te roepen en om duurzame oplossingen te bieden voor de overbevolking in de gevangenissen en de ernstige schendingen van de mensenrechten in gevangenschap.

[1]https://afrique.lalibre.be/44292/rdc-des-prisonniers-sont-oublies-dans-leur-prison-parce-quils-ne-peuvent-payer-pour-sortir/?fbclid=IwAR1VT7tTHFY-7_HxRmZFOfxHf9Tem5Jy5P561oHL4nTGGNvuTLbuOKFn6pQ