Deze bijdrage is van de hand van Alain Nijs, Ilke Aerts & Julie Lambrecht, advocaten bij Argo Law. Het is een herwerking van een gelijknamig artikel, gepubliceerd in het Liber Amicorum Rik Deblauwe. Het volledige artikel van de auteurs kunt u lezen in het Liber Amicorum, verkrijgbaar bij KnopsPublishing.
De totstandbrenging van een optimale vermogensplanning vraagt ook inzicht in familiale dynamieken.
A. Inleiding
Aan een familievermogen kleeft een familiale legacy, een familiegeschiedenis gekruid door de familiale dynamieken. De impact van deze laatste op een vermogensplanning is groot.
Als uitgangspunt bij family dynamics trajecten geldt de ultieme doelstelling en wens van ondernemende families om transgenerationele familiale cohesie te bewaren.
B. Family dynamics
- Het familiale systeem
Family dynamics zijn de relaties en interacties tussen familieleden. De basis voor deze familiale dynamieken wordt gevormd door de individuele familieleden met hun eigen persoonlijkheid enerzijds én het familiale “systeem” anderzijds. Dat (onzichtbare) systeem bestaat uit alle, al dan niet levende, familieleden met wie er al dan niet een bloedband bestaat. Doorgaans bestaat er tussen deze leden ook een emotionele band. Het familiale systeem beïnvloedt het welbevinden van de familieleden. Het (h)erkennen ervan is dan ook cruciaal om te komen tot een succesvolle transgenerationele vermogensoverdracht.
- De familie als broeihaard voor conflicten
Omdat een familie een dynamisch gegeven is, veranderen prioriteiten, interesses, noden, behoeftes en verlangens doorheen de tijd. Deze veranderingen gaan gepaard met weerstanden en vragen flexibiliteit van alle familieleden. Ze leiden vaak tot (on)uitgesproken meningsverschillen, ruzies en conflicten tussen de familieleden.
Familiale conflicten vormen enerzijds een opportuniteit voor de familie om de relaties te versterken en te verdiepen. Ze kunnen anderzijds ook een verlammend effect hebben op de beoogde familiale cohesie en dus op de groei en continuïteit van het familiaal vermogen.
Wanneer een conflict constructief wordt benaderd, leidt dit tot een win-win situatie. Er is meer inzicht en duidelijkheid, een betere communicatie en een versterking van de relaties. Conflictvaardige personen durven op tafel te leggen wat er écht speelt. Ze gaan voor hun eigen belangen en gevoelens opkomen én oog hebben voor die van de ander. Zwijgen is doorgaans niet constructief omdat de wrevel onderhuids blijft bestaan en vroeg of laat uitbarst. Meestal is het dan te laat en sneuvelt de cohesie.
Het omhelzen van conflicten is een essentieel en uitdagend onderdeel van familiale groeitrajecten.
- Deficit van de “klassieke” vermogensplanning
Bij een “klassieke” vermogensplanning wordt er gezocht naar fiscaal-juridische planningstechnieken die verzoenbaar zijn met de wensen van de betrokkene(n). Conflicten kunnen hierbij niet worden uitgesloten omdat conflicten inherent zijn aan menselijke dynamieken. De ervaring leert dat het openvallen van een nalatenschap vaak de aanleiding is voor het losbarsten van reeds lang bestaande, onderhuidse familieconflicten. Juridische-fiscale planningen kunnen dit niet voorkomen, zelfs al beperken ze de fiscale schade.
- Family Dynamics-trajecten
Family Dynamics-trajecten spelen hierop in door een veilige omgeving te creëren waarbij de familie als systeem wordt benaderd, er oog is voor de menselijke interacties tussen de familieleden en deze laatsten worden aangemoedigd om – al dan niet verdrongen – conflicten op tafel te leggen.
Het doel van Family Dynamics-trajecten zijn heldere en gedragen familiale afspraken, die ook een goede juridische en fiscale vertaling moeten krijgen. Het proces naar deze documenten is geen lineair proces, maar een traject waarbij dieper wordt ingegaan op het familiale systeem, de relaties en de interacties tussen de familieleden. Hierbij worden de volgende uitgangspunten gehanteerd.
- Kwetsbaarheid is een sterkte
Onzekerheden en angsten vormen deel van het leven. Toch wordt aangeleerd om ze te verbergen. Iemand die kwetsbaar durft te zijn, wordt al snel weggezet als zwak. In het toelaten en tonen van kwetsbaarheid ligt echter een enorme kracht waardoor de kwaliteit van interacties en relaties verhoogt.
- Vertrouwen, communicatie en transparantie
Bij gebrek aan open communicatie en vertrouwen is er onvoldoende basis om met veranderingen om te gaan. De valkuil bij communicatie is dat we niet echt luisteren naar wat de ander zegt en bedoelt. Door nieuwsgierig te leren luisteren, komt er ruimte voor echt begrip en verbinding. Deze dragen bij tot de informatie-uitwisseling die noodzakelijk is om het onderling vertrouwen in de familie te behouden.
- “Talking about the untalkable”
In de filosofie van “pour vivre heureux, vivons cachés” worden gesprekken rond vermogen vermeden. Ouders rechtvaardigen hun stilzwijgen door het gevoel te geven dat bescheidenheid siert en uit angst dat kinderen naast hun schoenen zouden lopen. Door deze houding zijn kinderen onvoorbereid bij het krijgen van vermogen. Gezinscommunicatie over vermogen en geld is daarom essentieel voor teneinde de vermogensoverdracht (inclusief familieonderneming) succesvol te laten verlopen.
C. Van Familiaal Overleg Platform naar Family Governance
Family Dynamics-trajecten verlopen bij voorkeur geformaliseerd via een Familiaal Overleg Platform (hierna “FOP”), een generieke term voor een familiaal communicatie platform. In de praktijk spreken we doorgaans over ‘familieraad’ of ‘familieforum’. Dit overlegplatform vormt een krachtig instrument op de weg naar gedragen familiale afspraken.
Een FOP heeft als doel de familie rond de tafel te krijgen voor gestructureerd overleg over alles wat de familie aanbelangt. De onderwerpen zijn ruim (o.a. vorming volgende generatie, familiale visie, missie en waarden) en niet beperkt tot het vermogen en/of de onderneming. Naast de familiale aandeelhouders worden ook de familieleden die niet werkzaam en/of geen eigenaar zijn betrokken bij het overleg
Binnen het kader van een FOP maken families familiale afspraken, onder meer over de fiscaal-juridische vermogensplanning en de daaraan gekoppelde governance van het overgedragen vermogen.
Family governance zijn de spelregels in een vermogensplanning die onder meer de controle over de familieonderneming kunnen vastleggen (stemrechten, bestuurdersbenoemingen, enz.) en vanuit een familiaal continuïteitsdenken, de vrije overdraagbaarheid kunnen beperken (voorkooprechten, interne liquiditeits- en uitstapregelingen, enz.).
Het is hierbij van groot belang dat deze family governance regels logisch, toegankelijk, duurzaam en vooral door alle betrokkenen gedragen zijn.
D. Conclusie
Indien ondernemende families bereid zijn om zich kwetsbaar op te stellen, tijd en energie vrij te maken om in een family dynamics traject te stappen, kunnen zij ook als familie groeien, over generaties heen. In de schoot van een FOP worden dan gedragen familiale afspraken gemaakt die de familie én familieonderneming naar een volgend niveau tillen, het niveau van de “blijvers”.
Alain Nijs, Ilke Aerts & Julie Lambrecht
Advocaten bij Argo Law
0 reacties