​Nooit van mijn leven zou ik in de voetsporen van mijn vader treden en rechten gaan studeren (tot ik op mijn achttiende begon na te denken over wat ik echt wilde). Nooit van haar leven zou mijn vrouw trouwen (tot ik ‘de vraag’ stelde in een Venetiaanse gondel). Twee instanties waarbij iemand van gedachte durfde veranderde, de eigen vastgeroeste ideeën durfde te herbekijken. De ene keer ikzelf, de ander keer mijn echtgenote. En twee keer had die verandering een enorme positieve impact op mijn leven.

Ik ben in de loop van mijn leven vaak van idee veranderd. Andere dingen die ik dacht nooit te zullen doen: rodekool eten (ik was als kind een viesneus, maar zet het vandaag in de winter graag op tafel) en uit vrije wil gaan sporten (ik haatte iedere minuut van de turnles gedurende mijn ganse schoolcarrière, maar heb ondertussen de 10 Miles uitgelopen en geniet van de gemeenschappelijke looptrainingen met de collega’s).

Af en toe moet je je eigen keuzes recht in de ogen kijken, herevalueren en een nieuwe weg inslaan. Het zijn tenslotte zotten die nooit van gedachten veranderen, zoals mijn bomma altijd zei. Zij kon, zoals alleen grootouders dat kunnen, rondstrooien met volkse wijsheden. Simpele levenslessen waar vaak toch een diepere waarheid in schuilt.

De sunk cost fallacy

Waarom is het toch zo moeilijk om terug te komen op een genomen beslissing, een gekozen route, een vastgeroeste mening? We willen consistent en zelfzeker overkomen. We geven gewoon niet graag toe dat we een foute keuze hebben gemaakt, of dat we van gedachten zijn veranderd. Zeker als we al veel tijd, moeite en energie in een project hebben geïnvesteerd. De tijd die je er al in stak is dan nog het enige motief om verder te doen, ook al heeft het geen zin meer. In het schoon Vlaams heet dat dan de sunk cost fallacy.

Het is nooit te laat om in te zien dat het zo niet verder kan. Loslaten is niet makkelijk, maar het moet soms gebeuren. Ik weet het uit de eerste hand. Je schaaft een hele dag aan een artikel, zoekt de juiste toon, de juiste woorden. De dag erop neem je het opnieuw ter hand, en moet je aan jezelf toegeven: het is gewoonweg niet goed genoeg. Dan moet je op delete durven drukken. Tabula rasa. Alles wissen en opnieuw beginnen met een propere lei. Eén dag werk weggooien. Dat is niet niks. Het doet pijn. Maar ooit gooide ik vier jaar doctoraatsonderzoek bij het oud papier. Omdat ik vastzat. Muurvast. Het zou ook niet meer goed komen. Pas toen mijn promotor me met de neus op de feiten drukte, drong het tot me door. Soms heb je een vertrouwenspersoon nodig om de nodige verandering in gang te zetten. Toen was het moeilijk om te horen, maar tegelijk was het ook een bevrijding.

Veranderen is niet hetzelfde als wispelturig zijn

Daarnaast is er het hardnekkig misverstand dat wie van gedachten verandert, onbetrouwbaar is. Wie terugkomt op een standpunt, draait met de wind mee. Wie een keuze herbekijkt, is niet consequent. Terwijl het omgekeerde vaak waar is.

Je mag van gedachten veranderen. Dat is geen teken van wispelturigheid, maar van groei. Nieuwe inzichten komen soms met de jaren. Of met ervaringen. Of met mensen die je leert kennen en die jou aan het denken zetten. Op verschillende leeftijden kijk je op andere manieren naar het leven. Dat is geen verraad aan je vroegere zelf, maar een bewijs dat je niet bent blijven stilstaan.

Dat betekent natuurlijk niet dat je zomaar – om het op z’n Antwerps te zeggen – een “kazakkendraaier” moet zijn. Mensen die vaker van mening veranderen dan van onderbroek. Als een windvaan met de wind mee, iedereen naar de mond pratend.

Jezelf in vraag stellen: de hype voorbij

Jezelf in vraag stellen klinkt misschien als iets voor zelfhulpboeken van new age-goeroes. Maar laat ons eerlijk zijn: het is één van de meest professionele vaardigheden die je kunt ontwikkelen. Zelfreflectie dus, maar niet als eindeloos navelstaren. Het is jezelf de juiste vragen stellen om zelfinzicht te vergroten, patronen te herkennen en bewuste keuzes te maken voor persoonlijke groei. Het gaat ook over jezelf vergelijken met je ideale zelf (niet om jezelf af te breken, wel om te ontdekken wat je echt belangrijk vindt).

Het zal soms schuren. Want jezelf in vraag stellen betekent soms toegeven dat je ongelijk had. Of dat je ergens bang was. Of dat je je werk al lang niet meer doet uit overtuiging, maar uit gewoonte. En gewoontes geven we niet graag op. Maar bedenk dat je dankzij dat schuren, langzaamaan meer gepolijst wordt

Jezelf in vraag stellen, mag niet alleen maar pijn doen. Je mag ook mild zijn voor jezelf. Zelfreflectie zonder mildheid wordt zelfkritiek. En zelfkritiek is zelden een goede coach. Ze is luid, streng en meestal niet erg creatief. Mildheid daarentegen laat ruimte: om te leren, om te herzien, om een bocht te nemen zonder jezelf onderweg te verliezen.

Verandering teweegbrengen in jezelf en anderen

Als je klaar bent om zelf veranderen, komt de volgende stap: verandering teweegbrengen in anderen. Als je ooit al geprobeerd hebt om in een organisatie iets te veranderen, weet je het: anderen overtuigen om mee te gaan in een verandering is lastig. Al is jezelf veranderen waarschijnlijk nog moeilijker. Jij hebt heel dat proces innerlijk al doorlopen. Je collega’s zijn daarom nog niet mee.

Er is een eenvoudige vuistregel die in veel organisaties opvallend vaak klopt: 25/50/25.

1. 25% van de medewerkers is meteen enthousiast. Ze zien kansen, voelen energie, willen meedoen. Zijn overtuigd dat de verandering ook verbetering zal brengen.
2. 50% twijfelt. Ze kijken de kat uit de boom. Niet uit koppigheid, wel uit voorzichtigheid: “Wat betekent dit voor mij? Werkt dit echt? Is dit weer zo’n golf die straks overwaait?”
3. 25% is tegen. Soms principieel, soms uit angst, soms omdat verandering hen iets kost: status, comfort, zekerheid.

De klassieke fout? Voortrekkers besteden hun energie vaak aan die laatste groep. Overleggen, overtuigen, sussen, bewijzen, herhalen en ondertussen bloedt het project langzaam dood omdat het momentum verdwijnt. Terwijl je die non-believers haast nooit aan jouw kant zal krijgen. De tegenstelde aanpak is vaak beter. Het is zo voor de hand liggend dat we die over het hoofd zien: focus op die 25% enthousiastelingen. Geef hun zuurstof, middelen, ruimte. Laat hen de voordelen ervaren en zichtbaar maken. Want zij worden je supporters, de beste ambassadeurs om die 50% twijfelaars mee in het bad te trekken. En die laatste 25%? Die doet uiteindelijk mee, of ze haakt af. Dat klinkt hard, maar er zit ook iets eerlijks in: niet elke omgeving is voor iedereen gemaakt, en niet iedereen wil dezelfde richting uit.

En let op: die regel geldt niet alleen in organisaties. Ze geldt ook voor verandering in onszelf. In jou zit ook een kwart enthousiasteling die vooruit wil. Een twijfelende helft die vragen stelt, wikt en weegt. En een tegenstribbelend kwart dat liever de status quo behoudt. Wie alleen maar energie steekt in het overtuigen van zijn innerlijke tegenstander, raakt uitgeput. Soms is het slimmer om te starten met wat al wíl bewegen.

Evolutie versus revolutie

Verandering hoeft geen revolutie te zijn. Vaak is ze eerder een herijking. Een kleine correctie op basis van nieuwe informatie. Een “ik dacht dit, maar ik zie nu dat” zonder schaamte. Een beslissing die je destijds met de beste redenen nam, kan vandaag gewoon niet meer passen. Niet omdat je toen fout was, maar omdat de omstandigheden veranderd zijn.

Je leven verandert. De omgeving verandert. Relaties veranderen. Zelfs je definitie van succes verandert – stilaan, soms onmerkbaar, tot je op een dag beseft dat je al lang iets nastreeft dat je niet meer raakt.

The times they are a-changin

We verwachten in ons vak vaak scherpte, consistentie, redelijkheid. Terecht. Maar er is een verschil tussen consistent zijn en star zijn. Consistentie gaat over werken vanuit waarden. Starheid gaat over blijven staan uit trots of angst.

En misschien is dat wel de moderne versie van mijn bomma’s levensles. Alleen zotten veranderen nooit van gedachten, niet omdat veranderen een doel op zich is, maar omdat bijsturen hoort bij leven, werken en groeien.

Dus, beste mede-juristen: plan af en toe een moment in voor wat zelfreflectie, overdenk je keuzes uit het verleden, schaaf bij of sla een nieuwe weg in. Begin met dat kwart in jezelf dat graag wil veranderen. Want verandering is geen zwakte, maar een kunst.

Wim Putzeys, Hoofdredacteur Jubel

Lees hier andere columns en artikels.