​Als kind was ik gek op The A-team en op MacGyver. Mijn helden waren Superman en Batman. Of wat dichter bij huis, de Rode Duivels van het legendarische Mexico ’86. Door ouder te worden ging ik natuurlijk anders kijken naar heroïsme. Ik kreeg andere helden, schrijvers, wetenschappers, mensenrechtenactivisten. Sommige vielen weer van hun voetstuk. Anderen verdienen in mijn ogen vandaag nog altijd een standbeeld. Eén van hen is Ruth Bader Ginsburg (RBG). Haar werk en leven zouden eigenlijk voor elke jurist een inspiratiebron moeten zijn. Gisteren was het vijf jaar geleden dat ze overleed. Aanleiding om ze op Jubel eens voor het voetlicht te brengen en te bekijken welke lessen we van haar kunnen leren.

Wie was Ruth Bader Ginsburg?

Ruth Bader Ginsburg (1933–2020) was rechter aan het US Supreme Court van 1993 tot haar overlijden. Maar haar invloed reikt veel verder. Ze werd het gezicht van juridische emancipatie, van volharding, van een niet aflatende strijd tegen discriminatie. Ze was en is een rolmodel voor jonge juristen wereldwijd. Ze schopte het met haar opvallende uiterlijk, haar grootse persoonlijkheid, haar esprit en haar savoir vivre zelfs tot cultureel icoon. Het leverde haar de bijnaam “The Notorious RBG”, op, een ludieke verwijzing naar de bekende Amerikaanse Eastcoast rapper The Notorious B.I.G. (Biggie Smalls).

En dat alles werd haar zeker niet cadeau gedaan. Ze zette de eerste stappen in haar juridische carrière immers in een tijd waarin vrouwen in toga een zeldzaamheid waren. Zeg maar gerust een tijd waarin vrouwen in de juridische wereld niet serieus werden genomen. Aan de rechtenfaculteit van Harvard was ze slechts één van de negen vrouwelijke studenten. De mannen? Die waren met bijna vijfhonderd. Uiteindelijk zou ze afstuderen aan een andere prestigieuze universiteit: Columbia. Als beste student.

Vooral al wie op haar pad kwam was het toch meteen duidelijk: RBG was een briljant jurist, een bedachtzame strateeg, ze wist als geen ander met chirurgisch precieze een juridische argumentatie naar voren te brengen. En ze was onstopbaar. Ze bleef doorwerken tot haar zevenentachtigste. Wie haar in de latere jaren aan het werk wil zien, kan ik de documentaire RBG van harte aanbevelen.

Maar wie was ze echt?

Tot zover de biografie zoals je die ook op Wikipedia kan lezen. Maar daar gaat het natuurlijk niet echt om. Waarom laat ze zo’n impact na? Waarom bleef ze ver voorbij haar pensioengerechtigde leeftijd zo krachtig optreden? Hoe kon ze als fikse tachtiger talloze jonge juristen, die haar kleinkinderen zouden kunnen zijn, even fel begeesteren als pakweg Taylor Swift. Om de echte RBG te leren kennen snuisterde ik door interviews met haar medewerkers en collega’s. Ze bewonderen haar manier van naar het recht kijken: zorgvuldig, mensgericht en doordacht. Daardoor bood ze een hoogstnodig tegenwicht aan het polariserende discours dat ook in juridische kringen steeds vaker opduikt. Ze was de belichaming van moreel leiderschap, zonder hoogdravendheid.

Tien lessen van RBG?

Uit al die lovende woorden over haar levenshouding, probeerde ik tien lessen te distilleren. Het blijken waardevolle lessen voor elke jurist. Al kan je ook honderd lessen van haar leren.

1. Laat de wereld beter achter dan je hem gevonden hebt. Ginsburgs werk als advocaat en rechter aan het US Supreme Court heeft het leven van miljoenen mensen positief beïnvloed. Elk arrest, elke uitspraak werd benaderd als een kans om rechtvaardigheid concreet te maken. Een positieve impact maken op de wereld. Wat een manier om in het leven te staan. Als we één ding van haar moeten leren, is het dat wel.
2. Het recht gaat over mensen. Ze herinnerde haar klerken er steeds opnieuw aan dat juridische beslissingen echte levens raken. Abstracte regels zijn slechts relevant in de mate waarin ze recht doen aan concrete menselijke situaties. Of het nu gaat om wetten of rechterlijke uitspraken, de mens staat centraal.
3. Luister naar andere stemmen. Ruth Bader Ginsburg was oprecht geïnteresseerd in argumenten van de tegenpartij. Niet uit beleefdheid, maar omdat ze geloofde dat het haar eigen redenering kon aanscherpen en haar oordeel eerlijker maakte.
4. Zoek naar common ground. Zelfs in fundamentele meningsverschillen bleef ze op zoek naar wat mensen bindt. In een tijd van toenemende polarisatie is dat een revolutionaire houding. En dit waren voor haar geen loze woorden. Tijdens haar tijd aan het US Supreme Court raakte ze goed bevriend met Antonin Scalia, een conservatieve rechter die op zowat alle vlakken diametraal tegenovergestelde standpunten innam. Hun vriendschap overwon die tegenstellingen.
5. Geloof in de kracht van de afwijkende mening. Ginsburg schreef veel invloedrijke meerderheidsstandpunten, maar even memorabel waren haar dissenting opinions (Afwijkende meningen die een rechter formuleert wanneer hij of zij het niet eens is met het meerderheidsstandpunt binnen het Hof). Daarin zat haar intellectuele vuur, haar overtuiging dat het recht geen statisch systeem is, maar een levend organisme dat moet kunnen groeien. Haar dissenting opinions waren vaak geen stil protest, maar een uitnodiging tot reflectie. Soms werden ze later richtinggevend. Zoals ze zelf zei: “Dissents speak to a future age.” Ze geloofde in het vermogen van de wet om te evolueren, en ze voedde dat proces met nuance en overtuigingskracht.
6. Wees precies én begrijpelijk. Haar teksten blonken uit in helderheid. Ze wist dat niet alleen juristen haar uitspraken zouden lezen, maar ook burgers die het recht ondergaan. Begrijpelijkheid was geen toegeving aan de lezer, maar een vorm van respect.
7. Breng het beste naar boven in anderen. Als mentor en leidinggevende stond ze bekend om haar vermogen om jonge juristen te inspireren tot buitengewone prestaties. Ze daagde hen uit, maar altijd met mildheid.
8. Speel op de bal, niet op de man. Ze reageerde nooit uit woede of irritatie. Zelfs in scherpe dissenting opinions bleef haar toon beheerst.
9. Verandering vergt geduld en volharding. Grote sprongen voorwaarts zijn zeldzaam. Vaak komt vooruitgang in kleine stapjes. Ruth Bader Ginsburg was geen revolutionair, maar geloofde in geleidelijke verandering, verankerd in de rechtsstaat. Ze combineerde visie met maat, strijdlust met respect en intelligentie met empathie. Dat maakt haar voorbeeld zo krachtig en zo relevant voor juristen vandaag.
10. Betrek iedereen bij de verandering. Hoe kon ze haar mannelijke collega’s overtuigen dat discriminatie op basis van geslacht uitgesloten moest worden? Door hen net te wijzen op situaties waarin een man het slachtoffer was van ongelijke behandeling op basis van achterhaalde genderstereotypes. In de mooie biopic over haar leven On the basis of sex komt dit goed tot uiting.

Laten we de nalatenschap van RBG eren

Dus, beste mede-juristen, graaf diep en zoek dat stukje Ruth Bader Ginsburg in jezelf. Of je nu advocaat, rechter, notaris, academicus, student, bedrijfsjurist of redacteur bent.

Als juristen dragen we een verantwoordelijkheid die verder gaat dan onze eigen gelijk. We zijn hoeders van een systeem dat mensen moet beschermen. En dat systeem floreert niet door luidkeels gelijk te halen, maar door met precisie, empathie en overtuiging de dialoog aan te gaan.

Ruth Bader Ginsburg toonde hoe dat eruitziet. Laten wij haar voorbeeld volgen in woord en daad.

Wim Putzeys, hoofdredacteur Jubel

​​​Lees hier ook mijn ander Jubel-Columns:

• Betere taal, meer recht: pleidooi voor begrijpelijke rechtstaal
• Trap niet in de valkuil van confirmation bias: pleidooi tegen het eigen grote gelijk
• Met een blik vol verwondering: pleidooi voor nieuwsgierigheid
• ​Spreken is zilver: een pleidooi voor wat stilte in een luide wereld
• ​Wat we kunnen leren van Jaws: pleidooi voor (een beetje) falen
• ​Let op voor de authority bias: pleidooi voor kritisch denken
• ​Snel of diep: een pleidooi voor vertraging