Wat brengt AI in de juridische sector, met name voor het opstellen en analyseren van contracten? Hoewel AI veelbelovend is en efficiëntie kan verhogen, blijft menselijke tussenkomst cruciaal. AI kan fouten maken en is niet altijd sluitend. Matthias Vandamme benadrukt dat advocaten hun rol behouden in het valideren en aanpassen van juridische documenten. AI is een nuttig hulpmiddel, maar geen vervanging voor de expertise van een ervaren advocaat

Sluitende AI-gegenereerde contracten

Artificiële intelligentie (AI) lijkt vandaag alomtegenwoordig te zijn. Zo staan er met grote regelmaat koppen in de krant ter promotie van een AI-toepassing die het leven zal vergemakkelijken. Zo stond aan het begin van het gerechtelijk jaar het volgende artikel in De Tijd: ''Vlaamse AI-jurist schrijft sluitende contracten in amper tien minuten'' (16 september 2024). Deze krantenkop is een mooi voorbeeld van de beloftes gemaakt door de diverse juridische AI-toepassingen. Ze beloven dat de gebruikers van deze toepassing niet alleen efficiënter worden, maar ook betere resultaten zullen produceren. In de intro van het artikel in De Tijd is er zelfs sprake van ‘foutloze documenten’.

Op basis van deze berichtgeving lijkt het regelrecht onverantwoord te zijn om geen AI te gebruiken voor de redactie van contracten. Er zijn natuurlijk de nodige nuances te maken bij de krantenkop. Zo besluit het artikel in De Tijd dat de AI-toepassing in kwestie nog steeds fouten kan maken en dat menselijke interactie met de toepassing cruciaal is. Overigens is het niet duidelijk wanneer een contract ‘sluitend’ is voor de ontwikkelaars van de toepassing.

In dit artikel wordt stilgestaan bij het gebruik van AI voor contracten en in het bijzonder bij de zin en onzin ervan. Onderstaande overwegingen zijn even goed toe te passen op andere juridische documenten zoals dagvaardingen, verzoekschriften, conclusies en standaardadviezen. Net als bij contracten bestaan deze documenten vaak uit herbruikbare bouwstenen die eenvoudig kunnen worden aangepast naargelang de noden van de cliënt.

Artificiële intelligentie kan een katalysator zijn voor bepaalde processen, maar het is geen doel op zich

In wat volgt wordt ingegaan op de vraag of advocaten überhaupt beroep moeten doen op AI voor de redactie en verwerking van contracten. Daarna wordt kort stilgestaan bij enkele soorten AI die gebruikt kunnen worden in dit kader. Vervolgens worden enkele aandachtspunten nader toegelicht. Om af te sluiten met het antwoord op de vraag: is er nog een toekomst voor ambachtelijke contracten?

AI is niet het antwoord op alles

Artificiële intelligentie kan een katalysator zijn voor bepaalde processen, maar het is geen doel op zich. Door de grote beloftes die AI-toepassingen maken en de continue berichtgeving in de media lijkt het wel alsof advocaten die geen gebruik maken van AI gedoemd zijn om uit de boot te vallen. Dit fenomeen wordt ook wel FOMO (Fear Of Missing Out) genoemd en de aanbieders van AI-toepassingen spelen hier maar al te graag op in.

Toch kan het wijs zijn om nog even de kat uit de boom te kijken. Er zijn namelijk veel kinderziektes bij AI-toepassingen en de legal tech-markt heeft veel meer te bieden dan louter AI.

U moet zelfs niet per se gebruikmaken van een legal tech-oplossing om uw efficiëntie te verhogen. Een cursus Word kan al volstaan. Vanuit deze insteek biedt de Belgische legal tech-aanbieder Clausebase een beknopte cursus Word voor advocaten aan op haar website. Het moeten dus niet altijd technologisch hoogstaande toepassingen zijn. Een grondig begrip van enkele basisconcepten zoals kruisverwijzingen en nummering kan al volstaan om contracten naar een hoger niveau te tillen.

Daarnaast zijn er op de Belgische markt enkele bijzonder kwalitatieve legal tech-toepassingen die gebruikt kunnen worden voor de redactie van contracten. De software van Henchman en Clausebase zijn bekende voorbeelden. Beide toepassingen bieden vandaag ook AI-oplossingen aan, maar dat is voorlopig niet de kern van hun producten.

Dit soort toepassingen maken het mogelijk om snel door een databank van clausules te navigeren en deze samen te voegen tot een samenhangend contract. Ze vereenvoudigen het invullen van contracten door formulieren en alternatieve clausules aan te bieden. De keuze van een gebruiker wordt zo ineens doorheen de hele overeenkomst verwerkt bijvoorbeeld door direct alle werkwoorden naar het meervoud aan te passen wanneer er meerdere partijen zijn of in een Franstalig contract rekening te houden met het geslacht van de partijen. Dergelijke toepassingen zijn overigens toegankelijk voor zowel grote als kleinere kantoren.

Samengevat komt een advocaat al een heel eind met een grondige kennis van Word en eventueel automatiseringssoftware. Toch wil dit niet zeggen dat er geen toekomst is voor het gebruik van AI in contracten. Die toekomst ligt deels in de zogenaamde generatieve artificiële intelligentie (GenAI), maar mogelijk veel meer in andere AI-toepassingen.

Niet alle AI is generatief

Het bekendste AI-systeem vandaag is ongetwijfeld het taalmodel ChatGPT van Open AI. Dit is een type van GenAI. Het is met andere woorden een AI-systeem dat in staat is om op basis van een opdracht (prompt) een reactie te generen. Voor de redactie van contracten zijn hierbij twee belangrijke aandachtspunten. Ten eerste is ChatGPT geen zoekmachine. Er is dus geen achterliggende databank waar het antwoord op alle vragen kant en klaar is voorzien. Ten tweede doet ChatGPT kort gezegd niet meer dan voorspellen wat statistisch gezien de meest waarschijnlijke combinatie van woorden is op basis van de trainingsdata.

Zodanig kan u aan ChatGPT vragen om een eenvoudige dadingsovereenkomst op te stellen. Het resultaat ziet er verbluffend geloofwaardig uit, maar als ervaren jurist ziet u meteen dat er veel ruimte is voor verbetering. Als stelregel geldt hier: hoe complexer de materie, hoe meer ruimte voor verbetering.

In de meeste gevallen is het daarom beter om te starten van een gevalideerd voorbeeld of een modelovereenkomst. Daarin kan ChatGPT dan wel een meerwaarde bieden door clausules te herschrijven of een samenvatting te geven van de overeenkomst. Als taalmodel zijn dit de taken waarin ChatGPT excelleert (ter illustratie werd het abstract van dit artikel met behulp van AI gegenereerd). De resultaten zijn vervolgens nog beter wanneer er een gespecialiseerde AI-toepassing wordt ingezet (bv. LegalFly).

Naast GenAI zijn er nog andere nuttige AI-toepassingen bij contracten bijvoorbeeld voor het beheer en de analyse van contracten. Een gekend voorbeeld hiervan in de praktijk is het gebruik van AI in due diligence-processen.

In een recent verslag van de Belgische AI-aanbieder Jurimesh komen enkele ervaren due diligence advocaten aan het woord. Zij gebruiken AI onder meer om grote hoeveelheden overeenkomsten efficiënt te analyseren. Daarin geven ze aan dat dit efficiënter werkt met homogene dan met heterogene overeenkomsten. Zo kan een dergelijke toepassing bijvoorbeeld in een fractie van tijd het toepasselijk recht identificeren voor een grote hoeveelheid overeenkomsten en aangeven welke anomalieën er zijn.

Voor advocaten die veel gelijkaardige rechtszaken behandelen, kan zo’n toepassing nuttig zijn om in kaart te brengen welke argumentatie het meest gevolgd wordt door het gerecht.

Aandachtspunten

Er zijn heel wat juridische en deontologische vraagstukken bij het gebruik van AI-toepassingen voor contracten. Zo zullen veiligheidsmaatregelen moeten worden genomen ter vrijwaring van het recht op privacy van de betrokkenen en het beroepsgeheim van de advocaat. Op het vlak van intellectuele rechten kan daarnaast de vraag gesteld worden of de documenten die werden opgesteld met behulp van AI auteursrechtelijk beschermd zijn.

Toch zijn er twee overkoepelende aandachtspunten die mogelijk crucialer zijn. AI-systemen die hallucineren en gebruikers die blindelings vertrouwen op de output. Deze twee risico’s werken elkaar in de hand. Het AI-systeem is getraind om geloofwaardige antwoorden te generen, maar deze kunnen geheel onzinnig zijn. Wanneer gebruikers hierover niet opgeleid worden, kunnen zij het antwoord van ‘de computer’ verkeerdelijk als een vermoeden iuris tantum kwalificeren.

Om aan deze aandachtspunten tegemoet te komen, is er zinvolle menselijke tussenkomst vereist. In dit kader kan er meteen gewezen worden op de verplichting tot AI-geletterdheid uit de recente AI-Act. Dat vereist dat de aanbieders en gebruikers van AI-systemen maatregelen nemen om voor een toereikend niveau van vaardigheden, kennis en begrip van AI te zorgen bij iedereen die namens hen AI-systemen exploiteert of gebruikt. Deze verplichting gaat in vanaf februari 2025.

Is er nog een toekomst voor ambachtelijke contracten?

Door de krantenkoppen en de grote beloftes van AI-aanbieders lijkt het soms alsof de tussenkomst van advocaten overbodig wordt voor het opstellen en analyseren van juridisch sluitende contracten en andere juridische documenten. Volgens deze auteur gaat dit nooit het geval zijn.

Advocaten blijven hun rol spelen bij de ‘handmatige’ redactie, analyse en validatie van deze documenten, al dan niet met behulp van automatiseringssoftware. De expertise van een ervaren advocaat kan voorlopig nog niet geëvenaard worden door AI, maar AI is zonder enige twijfel een nuttig hulpmiddel.

Als het erop aankomt, is de tussenkomst van een advocaat (of een andere expert) namelijk de enige garantie waarop de cliënt kan terugvallen. Net daarom is het zo belangrijk dat advocaten zichzelf onderwijzen om een zinvolle menselijke tussenkomst te verzekeren.

Matthias Vandamme, advocaat Claeys & Engels

Dit artikel verscheen eerder ook in het magazine Today's Lawyer.

Lees van deze auteur ook: Generatieve AI als (on)betrouwbare bron voor juridische opzoekingen