De Hoge Raad voor de Justitie (HRJ) heeft de cruciale opdracht het vertrouwen van de burger in justitie te herstellen en bij te dragen tot een efficiënte en effectieve justitie.

De HRJ heeft daarom wettelijke activiteiten op het vlak van:

• Aanwerving, selectie en benoeming van magistraten via de benoemings- en aanwijzingscommissies.
• Klachtenbehandeling, adviesverstrekking, audits en bijzondere onderzoeken via de advies- en onderzoekscommissies.

Daarnaast realiseert de HRJ tijdens zijn mandaat projecten die zich focussen op het herstel of het verhogen van het vertrouwen van de burger in justitie. Deze projecten zijn commissie overstijgend.

Het meerjarenplan 2021-2024 organiseert een reeks van activiteiten rond vier programma’s die elk een eigen thema hebben en uiteindelijk moeten leiden tot een betere dienstverlening van justitie aan de burger:

1. Programma 1 ‘Aantrekkelijkheid van het ambt van magistraat en de selectieprocedures’.
2. Programma 2 ‘Toegang tot Justitie’.
3. Programma 3 ‘Verbetering van de werking van Justitie’.
4. Programma 4 ‘Justitie opmeten’.

Deze programma’s hebben volgende kenmerken:

1. ze bestaan uit projecten
2. de projecten binnen hetzelfde programma streven gemeenschappelijke doelstellingen na
3. de projecten hebben betrekking op (strategische) verandering.

Ieder programma bestaat uit projecten op korte, middellange en lange termijn. Ieder project moet:

1. bijdragen tot het realiseren van de doelstellingen en de subdoelstellingen;
2. een wezenlijke verandering teweegbrengen in de relatie burger-justitie binnen in de rechterlijke organisatie;
3. tastbaar resultaat opleveren.

Aantrekkelijkheid van het ambt van magistraat en de selectieprocedures

De aantrekkelijkheid van het ambt van magistraat bevorderen

De HRJ wil samen met de andere actoren op het terrein zicht krijgen op de oorzaken van de beperkte aantrekkingskracht van de magistratuur en hierbij een actieplan ontwikkelen, onder meer door :

• de organisatie van een ronde tafelconferentie
• inzetten op de bekendmaking van de verschillende examens en openstaande vacatures
• concrete acties ontwikkelen om het ambt van magistraat in de kijker te zetten zoals de organisatie van “een week van de magistratuur”
• het opvolgen van initiatieven die het ambt van magistraat aantrekkelijk kunnen maken (opleidingen voorzien, sociaal statuut, …)

Evaluatie van de selectieprocedures voor het ambt van magistraat

Het is aangewezen om de verschillende toegangswegen tot de magistratuur onder de loep te nemen en in voorkomend geval de criteria en procedures te verfijnen of aan te passen, in het bijzonder:

• een interactief online portaal ontwikkelen voor informatie- en gegevensuitwisseling met de kandidaten
• een grondige reflectie voeren over de gerechtelijke stage na de éénheidsstage
• de evaluatie van het mondeling evaluatie examen
• de noodzaak beoordelen van een herziening van de examenprogramma’s
• stilstaan bij de competenties die van een magistraat verwacht worden voor een concrete functie
• aandacht schenken aan diversiteit

De selectiebevoegdheden van de HRJ uitbreiden

De HRJ heeft bevoegdheden op het vlak van selectie, benoeming en aanwijzing van magistraten. De denkoefening zal worden gemaakt om de HRJ om te vormen tot een selectieorgaan dat bevoegd is voor alle gerechtelijke ambten (eventueel ook buiten de rechterlijke orde) om depolitisering, objectiviteit en volledige transparantie te waarborgen bij de voordracht van kandidaten voor al deze ambten.

Evalueren van de aanwijzing – en hernieuwingsprocedures van korpschefs

Korpschefs nemen binnen een korps een sleutelpositie in. De HRJ wil daarom onder meer inzetten op :

• de evaluatie van de selectieprocedure voor korpschef en hierbij aandacht hebben voor de vereiste competenties verbonden aan dit ambt
• initiatieven ontwikkelen om bekwame kandidaten aan te trekken (onder meer opleiding voorzien)
• het ontwikkelen van een nieuw evaluatiesysteem voor de korpschefs van de zetel

Toegang tot Justitie

Digitalisering van Justitie ten dienste van de burger

Digitalisering van justitie staat bovenaan de agenda van verschillende actoren op het terrein. De opdracht van de HRJ is om in dit verhaal de belangen van de rechtszoekenden te bewaken, onder meer door :

• de verschillende lopende digitaliseringsprojecten in kaart te brengen
• een visie ontwikkelen op het gebruik van nieuwe technologieën, met bijzondere aandacht voor de (ethische) voorwaarden voor het gebruik van artificiële intelligentie
• zich buigen over de creatie van een publiek toegankelijke gegevensbank met rechtspraak in overleg met andere actoren

Naar een algemeen financieel toegankelijke justitie

De indruk ontstaat dat enkel de bemiddelde mensen gemakkelijk toegang hebben tot justitie, terwijl dat moeilijker is voor een hele grote groep burgers met een gemiddeld inkomen die geen recht hebben op kosteloze rechtsbijstand. Volgende initiatieven kunnen worden ontwikkeld:

• de effectieve en concrete toegang tot justitie in kaart brengen en eventuele verbeteringen of wijzigingen voorstellen.
• alternatieve geschillenoplossing bestuderen vanuit het standpunt van de rechtzoekende en niet als een middel om de gerechtelijke achterstand weg te werken

Justitie ten dienste van de rechtzoekende

• ijveren voor klare (rechts)taal in de beslissingen van justitie en de communicatie met de burger
• analyseren van de impact van nieuwe wetgeving op de werking van justitie in relatie tot de rechtzoekende

Verbetering van de werking van Justitie

Evaluatie van de familierechtbanken

De familierechtbanken zijn bij uitstek de plek waar mensen – vaak voor het eerst – in aanraking komen met justitie. Hun ervaringen bepalen mee het beeld van justitie in de samenleving. Een verbetering van de werking van de familierechtbanken heeft een reële impact op de wijze waarop de burger staat ten opzichte van justitie. De HRJ wil onder meer focussen op:

• het in kaart brengen van pijnpunten aangaande de werking van de familierechtbanken, dit op basis van een eerder onderzoek uitgevoerd door de HRJ en analyses of studies van andere actoren op het terrein
• formuleren van aanbevelingen om de functionering van de familierechtbanken te verbeteren, ook in het licht van de door de wetgever voorziene evaluatie
• zich toeleggen op de kamers voor minnelijke schikking en in het algemeen op een meer oplossingsgerichte aanpak van familiale problemen
• bijzondere aandacht besteden aan de rechten van het kind

Naar een betere aanpak van seksueel geweld en intrafamiliaal geweld

De aanpak van seksueel geweld werd het voorbije mandaat door de HRJ hoog op de agenda gesteld. Het is voor de HRJ belangrijk dat de volledige juridische afhandeling van seksuele misdrijven in optimale omstandigheden kan verlopen voor slachtoffers, daders en de samenleving. Tevens moet de focus uitgebreid worden naar de aanpak van intrafamiliaal geweld. De HRJ wil daarom onder meer (verder) inzetten op:

• de opvolging van de strafuitvoering voor dit type van misdrijven, onder meer op het vlak van de behandeling van seksuele delinquenten en risicotaxatie
• de analyse van de situatie van de slachtoffers binnen ons rechtssysteem
• het onderzoeken of de wet van 15 mei 2012 ‘betreffende het tijdelijk huisverbod in geval van huiselijk geweld’ zijn doel bereikt
• het samenbrengen van de betrokken partijen in een derde rondetafelconferentie rond deze thema’s

Oprichting van een centrum voor rechtbankvernieuwing

Goede praktijkvoorbeelden komen professionals regelmatig tegen in de uitoefening van hun dagdagelijkse functie. Vaak ontbreekt het hen aan tijd of middelen om hiermee verder aan de slag te gaan. In andere landen bestaan reeds centra voor rechtbankvernieuwing waar goede nationale en internationale praktijken worden verzameld. Reflecteren over de oprichting van een centrum voor rechtbankvernieuwing lijkt daarom waardevol en kan op termijn leiden tot een concrete verbetering van de werking van justitie.

Justitie opmeten

Belgen en Justitie in 202x – een 5e Justitiebarometer

In de 20 jaar dat de HRJ bestaat is justitie geëvolueerd, werden er nieuwe wetten ingevoerd, volgden hervormingen elkaar op en is het gerechtelijke landschap veranderd. Het is belangrijk om na te gaan hoe de burger vandaag tegen justitie aankijkt. De laatste justitiebarometer dateert immers van 2014.

De noden en middelen van justitie en de werklastmeting

Werklastmeting blijft een belangrijk issue en houdt verband met de personele en materiële middelen van justitie. De HRJ kan in overleg met de andere actoren op het terrein mee dit thema opvolgen of methodieken suggereren.

Werkingsverslagen

De werkingsverslagen die de gerechtelijke entiteiten jaarlijks indienen, bevatten een bron van informatie. De analyse hiervan laat toe om hun concrete werking te kennen. Aan de hand van die kennis kunnen goede praktijken worden ontwikkeld en eventuele behoeften en/of dysfuncties gedetecteerd worden. De strategie van de HRJ en de activiteiten van zijn commissies kunnen optimaal worden gestuurd door de conclusies van deze analyse.

De strategie van de HRJ, 20 jaar later

Het managementplan van de HRJ dateert ondertussen van 2013. Er moet worden nagegaan of een actualisatie aan de orde is, in het bijzonder wat de visie en missie van de HRJ betreft. In voorkomend geval zullen ook de strategie en de doelstellingen van de HRJ een aanpassing vergen.

Hoge Raad voor de Justitie