De commentaren op de uitspraak in het Reuzegomproces tonen dat er ook in de magistratuur verschillende opvattingen bestaan over de verhouding tussen rechterlijke beslissingen en de gevolgen ervan in de maatschappij. Welke zijn dat? Wat zegt de wet? En hoe vallen spanningen te ontmijnen? De oplossing is eenvoudig, vindt Walter De Smedt.

Er zijn magistraten die van mening zijn dat een openbaar onderzoek naar deze uitspraak door de Hoge Raad voor de Justitie of een parlementaire commissie of wat dan ook, volledig uit den boze is. “De rechter heeft gesproken en punt basta. Als aan dat principe getornd wordt, komt de onafhankelijkheid van de rechter en dus de democratische rechtsstaat in gevaar”.

Op de website van de Nederlandse Vereniging voor Rechtspraak leest u een ander standpunt. “Werk van magistraten heeft impact op de samenleving. En ontwikkelingen in de samenleving hebben invloed op het werk van rechters en officieren van justitie. De NVvR adviseert vanuit de praktijk over wet- en regelgeving en neemt deel aan het internationale gesprek over de ontwikkeling van de rule of law.”

Ook in Vlaanderen is er een denktank die dezelfde opvatting koestert. M&M, Magistratuur & Maatschappij, schreef in Panopticon van 1993 : “M&M wil getuigenis brengen van het feit dat neutraliteit geen onverschilligheid betekent ten opzichte van het maatschappelijk gebeuren en ten opzichte van de noden van een democratische samenleving”.

En de wet zelf?

Voorgaand verschil in opvatting is niet ingegeven door wettelijke voorzieningen, wel integendeel. Artikel 33 GW bepaalt dat alle macht van de Natie uitgaat. Naar de artikelen 6 en 7 van het Gerechtelijk Wetboek mogen rechters in zaken die aan hun oordeel onderworpen zijn, geen uitspraak doen bij wege van algemene regel en als regel geldende beschikking en zijn zij gehouden zich naar de uitleggingswetten te gedragen in alle zaken waarin het rechtpunt niet definitief berecht is op het tijdstip waarop die wetten bindend worden.

Uit de samenlezing van beide regels volgt het kader waarbinnen een conflict tussen een rechterlijke uitspraak en een ervan afwijkende maatschappelijke reactie moet worden opgelost. De rechter is onafhankelijk in zijn uitspraak in een individuele zaak. Wanneer deze niet strookt met wat de meerderheid in de Natie erover denkt, kunnen de vertegenwoordigers van de Natie er een aangepaste wet voor maken.

De rechter is onafhankelijk in zijn uitspraak in een individuele zaak. Wanneer deze niet strookt met wat de meerderheid in de Natie erover denkt, kunnen de vertegenwoordigers van de Natie er een aangepaste wet voor maken.

Spanningen tussen magistratuur en maatschappij

Hoewel er een duidelijke oplossing voor is, moet vastgesteld worden dat de spanningen tussen rechterlijke uitspraken en politiek-maatschappelijke reacties erop sterk zijn toegenomen. Vanuit het politiek milieu wordt wel meer gesproken over ‘wereldvreemde rechters’, ‘activistische magistraten’ en zelfs van een ‘gouvernement de juges’. Dat heeft dan een verkrampt antwoord van sommige magistraten tot gevolg. Om deze toestand te verhelpen, heeft het Ministercomité van de Raad van Europa (CM/Rec (2010)12), onder Belgisch voorzitterschap, meerdere duidelijke aanbevelingen geformuleerd. Enkele zijn in de huidige spanningen erg dienend.

Rechterlijke macht niet ondermijnen

Een eerste relevante aanbeveling luidt als volgt: “De wet moet voorzien in sancties tegen degenen die proberen rechters op ongepaste wijze te beïnvloeden. Uitspraken moeten met redenen worden omkleed en in het openbaar worden uitgesproken. Van rechters mag niet worden verlangd dat zij op andere wijze verslag uitbrengen over de inhoud van hun uitspraken. Bij het becommentariëren van beslissingen van rechters moeten de uitvoerende en wetgevende macht kritiek vermijden die de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht of het vertrouwen van het publiek in die macht zou ondermijnen. Ze moeten zich ook onthouden van elke handeling die twijfel zou kunnen doen rijzen over hun bereidheid om de beslissingen van de rechters na te leven, behalve de uiting van hun voornemen om een rechtsmiddel na te streven. De beslissingen van rechters mogen niet worden getoetst buiten de wettelijk voorziene beroepsprocedures of heropeningsprocedures”.

Vertrouwen van het publiek

Daarnaast is ook deze pertinent: “Op voorwaarde dat hun onafhankelijkheid wordt geëerbiedigd, dienen rechters en de rechterlijke macht constructieve werkrelaties te onderhouden met de instellingen en overheidsinstanties die betrokken zijn bij het beheer en de administratie van de rechtbanken, alsook met de beroepsbeoefenaren wier taken verband houden met die van rechters, teneinde effectief recht moet worden gedaan. Rechters, die een integraal onderdeel vormen van de samenleving die zij dienen, kunnen geen doeltreffende rechtspraak uitoefenen zonder het vertrouwen van het publiek te genieten. Ze moeten informeren naar de maatschappelijke verwachtingen van het rechtssysteem en naar klachten over het functioneren ervan”.

Een kwestie van goede wil

Eigenlijk is het een kwestie van goede wil: De uitvoerende en wetgevende macht moeten kritiek vermijden die de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht of het vertrouwen van het publiek in die macht zou ondermijnen. Rechters, die een integraal onderdeel vormen van de samenleving die zij dienen, kunnen geen doeltreffende rechtspraak uitoefenen zonder het vertrouwen van het publiek te genieten.

Walter De Smedt

Lees hier andere opiniestukken van Walter De Smedt:

• Het onvatbare terrorismeproces is wel uit te leggen
• De vergetelheid van de commissie Franchimont
• Ook zaak Chovanec toont knelpunten in strafrechtprocedure
• “1985”: Bendeonderzoek blijft brandend actueel
• Wetsontwerp veiligheidsmachtiging legt beoordelingsvrijheid magistratuur aan banden
• Nu Boechout onder verhoogd toezicht staat: openbaarheid is de beste waarborg