​Onaangekondigd kan de fiscus aan uw deur staan met het doel de beroepslokalen en zelfs – mits machtiging van een Politierechter – uw privéwoning te controleren. Voor vele ondernemers is dit een ver-van-hun-bed-show, tot de fiscus bij wijze van spreken aan het betrokken bed staat…

In het kader van dergelijk fiscaal onderzoek heeft u, als belastingplichtige, een medewerkingsverplichting. Deze verplichting is niet absoluut – een essentieel detail dat de bezoekende ambtenaren u vaak niet vertellen.

Deze medewerkingsverplichting impliceert dat u, als belastingplichtige, centraal staat. U moet immers – te allen tijde – in staat zijn om de noodzakelijkheid, proportionaliteit en wettelijkheid van een onderzoek te controleren. De fiscale ambtenaren dienen steeds via de belastingplichtige te handelen en hebben geen vrij spel om zonder toestemming kasten te openen, ruimten te doorzoeken en computerdata te kopiëren. De toestemming van de belastingplichtige (met elke individuele onderzoekshandeling in het ka­der van een ruimere visitatiebevoegdheid) is overigens cruciaal.[1] Bij gebrek hieraan voert de fiscus een onregelmatig onderzoek. Voorts kan u een toestemming tijdens het onderzoek zelfs intrekken[2], waarna de fiscale ambtenaren het onderzoek meteen moeten staken en het pand moeten verlaten.

Als de (bevoegde vertegenwoordiger van de) belastingplichtige toe­stemming geeft voor de visitatie, veronderstellen sommige auteurs dat hierop een actief zoekrecht volgt. O.i. duikt op dat ogenblik echter het passieve vraagrecht van de fiscus op, aangezien de toestemming blijvend moet worden verstrekt, wil de fiscus kunnen (blijven) doorgaan met zijn onderzoek.

DELANOTE stelt dat medewerking, toestemming en dwang drie perfect compatibele begrippen zijn. “Indien de plicht tot medewerking bestaat, zal de belastingplichtige zijn toestemming moeten geven”.[3] Daarbij stelt hij: “Het principe van de medewerking is evenwel niet absoluut. Een me­dewerkingsverplichting kan maar aan de orde zijn voor zover hiertoe een (desgevallend ruim geformuleerde) wettelijke grondslag bestaat.”[4] Tot daar de theorie.

In de praktijk worden belastingplichtigen vaak – bij verrassing – gecon­fronteerd met controles waarbij de ambtenaren zich (bewust of onbe­wust) niet altijd aan de krijtlijnen van de wet houden.

Een flagrant voorbeeld vinden we terug in een arrest van het Hof van Cassatie van 19 september 2014. In deze zaak vroeg men tijdens een btw-controle op 14 december 1992 een kopie van de computerbestan­den, terwijl er voor deze vraag op dat ogenblik nog geen wettelijke basis bestond. Aangezien de belastingplichtige zijn toestemming had gegeven voor de onderzoeksdaad, besloot het Hof van Cassatie dat de controle regelmatig was (“Indien door of namens een belastingplichtige toestem­ming werd gegeven tot het uitvoeren van een niet bij wet bepaalde con­trolemaatregel, vermag de administratie het aldus verzamelde bewijs te gebruiken”).[5] Volgens dit arrest had de uitdrukkelijke toestemming van de belastingplichtige tot gevolg dat een onwettige onderzoeksdaad de facto gewettigd werd.

Daarnaast zijn er in de rechtspraak nog diverse voorbeelden te vinden van een administratie die zich niet aan het boekje houdt. Zoals bv.: (i) standaard bij een controle verzoeken om de kopiename van alle digitale data, ondanks dat hiervoor geen wettelijke basis bestaat;[6] (ii) foutief in een proces-verbaal opnemen dat de belastingplichtige rechtsgeldig was vertegenwoordigd en doen uitschijnen dat er toestemming voor een on­derzoekshandeling werd verleend;[7] (iii) de (op straffe van nietigheid voorgeschreven vormvereisten m.b.t. de uitbreiding van de) onder­zoekstermijn bij aanwijzingen van fraude omzeilen door te ensceneren dat het onderzoek een btw-onderzoek betreft;[8] (iv) telefonisch de toe­stemming vragen voor een boekenonderzoek, om vervolgens een (veel ingrijpendere) fiscale visitatie uit te voeren;[9] (v) tijdens een controle verklaren dat de ambtenaren louter om veiligheidsredenen bodycams dragen, terwijl de beelden later werden gebruikt in het kader van een tv-uitzending(!);[10] een onderneming binnendringen via een niet publiek toegankelijke zijdeur i.p.v. de voordeur die vergrendeld was[11]; enz.

Voormelde opsomming is (helaas slechts) een greep uit enkele recente casussen en niet exhaustief. Dagelijks vinden er fiscale controles plaats die geheel, soms gedeeltelijk, niet verlopen overeenkomstig de wettelijke bepalingen. Op dat ogenblik moet een belastingplichtige – vaak zonder enige voorkennis van de fiscale pro­cedurewetgeving – on the spot beslissingen te maken die bepalend zijn voor het verdere verloop van de procedure (zie bv. Cass. 14 de­cember 2014 zoals hierboven besproken). Als belastingplichtige moet men zijn rechten kennen om überhaupt een geïnformeerde toestemming te kunnen verlenen, zeker indien uit de praktijk blijkt dat ambtenaren onwettige onderzoeksda­den durven stellen… Om die reden is het evident dat een toestemming moet kunnen worden geweigerd.

In het licht van het voorgaande komt vaak de reactie: “laat de fiscus hun onderzoek voeren en indien zou blijken dat men buiten de lijntjes kleurt, is het onderzoek toch nietig?” Helaas is deze stelling wishful thinking.

Onregelmatig verkregen bewijs wordt – in het kader van de Antigoon-toets[12] – enkel in uitzonderlijke gevallen geweerd. Anders dan vóór het cas­satiearrest van 22 mei 2015 het geval was, leidt het bewust abstractie maken van de vereiste toestemming dus niet automatisch tot de nietigheid van de onderzoekshandelingen, van het bekomen bewijsmateriaal en/of van de aanslag(en) die hierop worden gebaseerd. Zo kan volgens het hof van beroep te Antwerpen het volledig gebrek aan toestemming voor een visitatie toch gedekt zijn door de fiscale Antigoon.[13] Het hof van beroep te Gent oordeelt dan weer dat onregelmatig verkregen bewijsmateriaal[14] door de fiscus niet mag worden gebruikt voor enige taxatie.[15] Rechtsonzekerheid troef…

Bij een onaangekondigde controle moet u à la minute beslissen of u meewerkt aan een fiscaal onderzoek waarvoor mogelijk geen wettelijke grondslag bestaat. Bij het maken van uw keuze moet u er alvast niet op rekenen dat een rechter met zekerheid de onwettige vragen/onderzoeksdaden zal weren uit uw dossier. In geval van een ongefundeerde weigering om mee te werken, riskeert u fiscaal-administratieve sancties en eventueel zelfs een dwangsom per dag niet-medewerking. In de toekomst volgt mogelijks nog een ambtshalve taxatie met minimale belastbare grondslag op basis van vergelijkingspunten.

In het regeerakkoord van 31 januari 2025 werd alvast opgenomen dat er een wettelijk kader komt omtrent de aanwending van onwettig verkregen bewijs, “waarbij wordt gegarandeerd dat de fiscale administratie de fiscale procedures naleeft.”[16] In globo benadrukt het regeerakkoord dat het vertrouwen tussen belastingplichtige en fiscus moet worden hersteld. Werk aan de winkel dus.

Bij een onaangekondigde fiscale controle komt u als belastingplichtige beter beslagen ten ijs, dit om nare en onomkeerbare gevolgen te vermijden…

Christophe Dillen – Partner Tiberghien Advocaten

Vincent Vercauteren – Partner Tiberghien Advocaten

​​Dit artikel sluit aan bij de bijdrage van de auteurs in het Liber Amicorum Hubert Dubois – 50 jaar TFR, uitgegeven door KnopsPublishing.

Voetnoten

​[1] O.a. GwH 12 oktober 2017, www.monKEY.be.

[2] Cass. 16 juni 2023, www.monKEY.be.

[3] M. DELANOTE, “Dwang, toestemming en medewerking tijdens het fiscaal onder­zoek”, in Liber Amicorum prof. dr. Bruno Peeters, KnopsPublishing, 360.

[4] M. DELANOTE, “Dwang, toestemming en medewerking tijdens het fiscaal onder­zoek”, in Liber Amicorum prof. dr. Bruno Peeters, KnopsPublishing, 363.

[5] Cass. 19 september 2014, F.12.0375.N, www.cass.be.

[6] Gent 15 maart 2022, TFR 2022, afl. 624, 603.

[7] Brussel 11 september 2024, www.monKEY.be.

[8] Brussel 26 maart 2025, Fiscoloog 2025, 1878, 6.

[9] Cass. 3 oktober 2024, www.monKEY.be.

[10] Gent 25 februari 2020, www.monKEY.be.

[11] Gent 4 februari 2025, 2023/AR/857.

[1]2 Een toets die geen enkele wettelijke basis heeft, doch werd gecreëerd door het Hof van Cassatie Zie o.a. Cass. 22 mei 2015, www.monKEY.be en recent Cass. 19 juni 2025, www.monKEY.be.

[13] Zie o.a. Antwerpen 23 september 2025, Fiscoloog 2025, afl. 1898, 5.

[14] Verkregen zonder toestemming van de belastingplichtige.

[15] Gent 4 februari 2025, www.monKEY.be.

[16] https://www.belgium.be/sites/default/files/resources/publication/files/Regeerakkoord-Bart_De_Wever_nl.pdf.