​Enkele jaren geleden woonde ik een flatgebouw waar alle bewoners last hadden van dezelfde norse buurman. Stel je het cliché van de verzuurde betweter voor, die op alles en iedereen commentaar heeft. Een beetje de onsympathieke versie van Mr. Heckles uit Friends of Marcel De Neut uit de Familie Backeljau. M’n echtgenote en ik noemden hem wel eens le chef du bâtiment. Op een dag stond hij weer voor de deur met een klacht, die zoals steeds niet echt subtiel verwoord werd. Onze poetshulp had zijn fiets tegen de voorgevel geplaatst. En dat was niet naar zijn zin. Bruut klopte de buurman aan. “Die clown die bij jullie poetst, spreekt die Vlaams?” Ik stond met mijn mond vol tanden. Pas toen hij zich had omgekeerd en ik de deur achter hem dicht deed, bedacht ik dat ik iets had moeten antwoorden als “Het is hier geen circus, hier werken geen clowns.”

Snedig, geestig, scherp, ad rem reageren. Iemand met één rake uitspraak op zijn plaats zetten. Het is maar weinigen gegeven. Oscar Wilde was er meesterlijk in. En Winston Churchill natuurlijk. Over hem doet dit apocriefe verhaal de ronde. Op een galadiner kreeg hij het aan de stok met Lady Astor. Hij dreef haar zo tot waanzin dat zij uitriep “If you were my husband, I would poison your tea.” Waarop hij droogjes repliceerde: “And if you were my wife, I would drink it.”[1]

Wij, gewone stervelingen, moeten het doen met de occasionele komische inval. Vaker komt het voor dat je pas uren later, op weg naar huis, de perfecte reactie bedenkt. De Fransen noemen dat l’esprit de l’escalier, de Duitsers hebben het over een Treppenwitz. In het Radio 1-programma Nieuwe Feiten zochten luisteraars naar een Nederlandse vertaling voor dit ontbreekwoord. De keuze viel uiteindelijk op ‘hadikmaartje’.

​In een tijd waarin snelheid koning is, vieren we de Churchills van deze wereld. De snelle denkers. De mensen die direct de kern raken, ad rem en to the point

In een tijd waarin snelheid koning is, vieren we de Churchills van deze wereld. De snelle denkers. De mensen die direct de kern raken, ad rem en to the point. Niet toevallig heette het vroegere advocatenblad van de Orde van Vlaamse Balies Ad Rem. Een titel die impliceert dat scherpte en directheid kerncompetenties zijn voor een jurist. Maar zijn we onderweg niet iets kwijtgeraakt? Zijn we, verblind door de snelheid van social media, soundbites en talkshows, vergeten dat ook traag en diep denken onmisbaar is voor goed juridisch werk?

De kracht van snel denken

Snel denken is intuïtief en direct. Je legt snelle verbanden, ziet mogelijkheden die anderen niet zien, reageert snel en adequaat. Wie deze vaardigheid beheerst, oogst bewondering: in de rechtszaal, tijdens onderhandelingen of in aan de Tafel van Gert. Het is de vaardigheid die ons helpt om in crisissituaties knopen door te hakken en in discussies overtuigend te klinken.

De voordelen zijn evident:

1. Creativiteit: snelle denkers zien patronen die anderen missen en komen vaak met onverwachte invalshoeken.
2. Efficiëntie: ze besparen tijd, nemen beslissingen en vinden oplossingen.
3. Overtuigingskracht: een ad-rem-reactie maakt indruk en kan de toon van een gesprek doen kantelen.

Maar wie alleen snel denkt, loopt ook risico’s. Snelle denkers kunnen voorbarig zijn, de nuances missen of oppervlakkig blijven in hun analyse. Bovendien kan hun tempo anderen buitensluiten. Niet iedereen rondom je volgt altijd jouw bliksemsnelle associatieve pad. En wat vandaag een slimme shortcut lijkt, kan morgen een misstap blijken.

De kunst van diep denken

‘Diep denken’ is van een andere orde. Het is analytisch, grondig en bedachtzaam. Het vereist stilte en tijd. Waar snel denken vooral gevoed wordt door intuïtie en ervaring, draait diep denken om het zorgvuldig afwegen van feiten, belangen en alternatieven. Het is het soort denken dat leidt tot duurzame oplossingen en robuuste argumenten.

Voordelen van diep denken zijn onder meer:

1. Kritisch inzicht: door alle facetten te onderzoeken, vergroot je de kans op een sluitende redenering.
2. Strategische visie: diep denken kijkt verder dan de onmiddellijke winst en weegt de langetermijngevolgen af.
3. Emotionele neutraliteit: bedachtzaamheid scheidt feiten van emoties en helpt om objectiever te blijven.

​Maar er is ook een keerzijde: diep denken kost tijd, en die luxe is er niet altijd. Bovendien loert overdenken om de hoek

Maar er is ook een keerzijde: diep denken kost tijd, en die luxe is er niet altijd. Bovendien loert overdenken om de hoek: de eindeloze analyse die tot verlamming leidt, waarin de perfecte oplossing wordt gezocht terwijl de praktijk vraagt om een beslissing.

De juridische paradox: snel én diep denken

Juist in de juridische wereld is deze spanning voelbaar. Juristen worden geacht ad rem te zijn: helder, direct én overtuigend. Iedereen verwacht een direct antwoord, dat tegelijkertijd ook juist en genuanceerd is. Tegelijkertijd weten we dat de realiteit complex is. De wet kent uitzonderingen, precedenten kunnen kantelen, belangen botsen. Wie alleen snel denkt, mist het grotere plaatje; wie alleen diep denkt, komt te laat.

De beste juristen combineren beide. Snel als het moet, diep als het kan. Ze schakelen tussen snelheid en bedachtzaamheid, tussen het formuleren van een scherpe repliek en het nemen van de tijd om een dossier uit te diepen. Die balans vraagt oefening én bewustzijn. Het vergt dat je soms bewust gas terugneemt, ook wanneer de wereld om je heen versnelt.

Waarom de balans verschuift

Onze samenleving beloont snelheid. Nieuws wordt in seconden gedeeld, debatten draaien om soundbites en sociale media versterken de druk om direct te reageren. “Ik kom er later op terug” voelt als een zwaktebod. Het gevolg? Een cultuur waarin snelle denkers domineren en diepe denkers stilletjes afhaken.

Toch groeit tegelijk de roep om verdieping. Grote juridische en maatschappelijke vraagstukken (klimaat, privacy, AI, ethiek) vragen om méér dan reflexen. Ze vragen om reflectie. De moed om te vertragen, te herkauwen en standpunt opnieuw te overwegen.

​Dus, beste mede-juristen, durf te vertragen. Blijf scherp, maar gun jezelf de momenten om in de diepte te gaan

Churchill en de trap

En hier komt Churchill opnieuw om de hoek kijken. Zijn scherpe repliek is iconisch, maar hij was ook een diepe denker, die tijdens zijn politieke loopbaan aartsmoeilijke beslissingen moest nemen. Die nam hij weloverwogen. Na advies in te winnen. Na de pro’s en contra’s zorgvuldig te hebben afgewogen.

Festina lente

“Festina lente” of “Haast je langzaam”. Dit oxymoron vat het misschien wel mooi samen. We moeten opnieuw leren dat vertraging geen vijand is. Je tijd nemen om na te denken, is niet ouderwets, maar broodnodig. Voor iedere jurist, maar ook breder in onze maatschappij. Het vraagt moed om te zeggen: “Ik moet hier nog even over nadenken.” Het vraagt discipline om niet meteen te reageren. Het vraagt vertrouwen dat bedachtzaamheid uiteindelijk loont.

Dus, beste mede-juristen, durf te vertragen. Blijf scherp, maar gun jezelf de momenten om in de diepte te gaan. Niet elke uitspraak vraagt een directe repliek. Soms is stilte waardevoller dan snelheid.

Laat ons opnieuw trots zijn op bedachtzaamheid, zonder onze scherpte te verliezen. Want in een wereld die almaar sneller draait, is misschien wel het moedigste wat we kunnen doen: even stilstaan.

Wim Putzeys, hoofdredacteur Jubel

​​Lees hier ook mijn ander Jubel-Columns:

• Betere taal, meer recht: pleidooi voor begrijpelijke rechtstaal
• Trap niet in de valkuil van confirmation bias: pleidooi tegen het eigen grote gelijk
• Met een blik vol verwondering: pleidooi voor nieuwsgierigheid
• ​Spreken is zilver: een pleidooi voor wat stilte in een luide wereld
• ​Wat we kunnen leren van Jaws: pleidooi voor (een beetje) falen
• ​Let op voor de authority bias: pleidooi voor kritisch denken

Of de Jubel-colums van mijn collega Arne Van Duppen:

• De belofte van de balie: wat jong pleittalent typeert
• ​Een belofte, geen formaliteit: wat Jubel de kersverse advocaat-stagiairs toewenst

En Sophie De Cannière

• ​Legal tech: kompas in een snelgroeiend landschap

Voetnoten

[1] De eerlijkheid gebiedt me toe te geven dat er discussie is over van wie de uitspraak precies komt. Wat er ook van zij, het toont wel Churchills reputatie aan om met één kwinkslag een gesprekspartner van repliek te dienen.