Fleer op één. In Fleer op één reflecteert elke eerste van de maand een gerenommeerd rechtsdenker over justitie in België en daarbuiten. Prof. dr. Frank Fleerackers, hoogleraar Rechtsdenken aan de KULeuven, verwoordt verbatim het recht van de filosoof. Deze maand over recht als religie.
Recht als ultieme religie
Hoe banaler het kwaad, des te groter de begrijpelijke nood aan een rationele verklaring. Dat een uitgesproken discours extreme individuen faciliteert in hun overtuiging en deze mogelijk zelfs kanaliseert, leidt enerzijds tot de voor de hand liggende demonisering van bepaalde politieke facties en anderzijds tot de vraag waarom menig medeburger zich hardnekkig blijft scharen achter dergelijke partijen. Deze bevraging overstijgt noodzakelijk de gemakkelijke reductie van het probleem tot wat politiek correct is. Aan de basis van vele samenlevingsincidenten ligt een pervers individualisme, versterkt door een dito geperverteerd alterisme.
Een verworden individualisme, als nefaste uitwas van een voor het overige goedaardig Verlichtingsdenken, ligt gekristalliseerd in een door-en-door gerationaliseerd ego, dat de eigen overtuigingen koestert als postmoderne waarheden
Een verworden individualisme, als nefaste uitwas van een voor het overige goedaardig Verlichtingsdenken, ligt gekristalliseerd in een door-en-door gerationaliseerd ego, dat de eigen overtuigingen koestert als postmoderne waarheden. Dit individualisme gaat gepaard met wat voor de eenvoud best als pervers alterisme kan omschreven worden: de neiging om de ander tot exponent van zijn anders-zijn te reduceren: migrant, sans-papiers, Marokkaan, Pool, Roma-zigeuner, maar ook: gothic, skinhead, Vlaams Belangkiezer. Hoe overleeft de samenleving deze multilaterale perversie?
Alom weerklinkt de eis tot meer recht, tot beter recht. In een multi-morele en multi-individuele maatschappij verwordt het rechtssysteem tot ultieme religie en wordt aldus opgeroepen tot harde sancties jegens de overtreder en zijn aanhang. Recht herleiden tot sanctionering kan echter bezwaarlijk als rechtsdenken omschreven worden. Indien het welslagen van een samenleving mede rust op de effectiviteit van het recht als instrument, dan dient ons rechtsdenken bovenal overeen te stemmen met de differentiële, dynamische, hedendaagse realiteit.
En toch aanschouwt de burger het recht haast als een machina dei en advocaten of rechters als noodlottige halfgoden in een Griekse tragedie, terwijl de enige wijze waarop juristen zich bij maatschappelijke conflicten nuttig kunnen maken in en door hun menselijkheid bestemd wordt: als mens van het recht representeren ze de menselijke universaliteit, vertegenwoordigen ze een universeel mens-zijn. Indien juristen zich ontwikkelen tot conflictanalisten en geschillenbegeleiders, kunnen zij in interactie met hun medeburgers de samenleving een onderbouw bieden. Deze ontwikkeling, deze noodzakelijke evolutie vergt positioneel inzicht in de affectoren van elk conflict, elk geschil, elk intermenselijk verschil.
Zulks is zeker niet eenvoudig, vermits conflicten, geschillen en verschillen dynamisch en complex zijn, als uiting van een eigentijdse werkelijkheid. Om juristen tot paradigmatische actoren van de interactie te kneden, is specifieke vorming nodig. Voor een heldere beschrijving van de samenleving als democratie tekende John Dewey: “Democracy is belief in the ability of human experience to generate the aims and methods by which further experience will grow in ordered richness. Democracy is the faith that the process of experience is more important than any special result attained, so that special results achieved are of ultimate value only as they are used to enrich and order the ongoing process. Since the process of experience is capable of being educative, faith in democracy is one with faith in experience and education.”[1]
De fictie van het recht als ultieme religie staat of valt met de jurist als hogepriester, als regisseur van deze dynamiek
Dewey zag de kracht en noodzaak van interactie in haar meest brede betekenis, inclusief morele en andere affectoren zoals belangen, noden, verlangens, overtuigingen en dies meer. Deweys pragmatisme bood ruimte voor de hele mens, in zijn complexiteit, meerduidig, veelzinnig, veranderlijk, bewogen: de mens als spil van een differentiële affectorendynamiek. De fictie van het recht als ultieme religie staat of valt met de jurist als hogepriester, als regisseur van deze dynamiek.
Lees hier meer reflecties van professor Fleerackers.
0 reacties