Zowel werkgevers als werknemers worden op hun verantwoordelijkheden aangesproken over het hoge aantal langdurig zieken. Voor één schakel in de keten is alles hetzelfde gebleven: de huisartsen. Maar zijn die wel geschikt om te oordelen over arbeidsongeschiktheid.

Om het aantal langdurig zieken te doen dalen, promoot de overheid een aanklampend beleid. Zowel werkgevers als werknemers worden op hun verantwoordelijkheden aangesproken. Ondernemingen met een bovengemiddeld aantal zieken dreigen een responsabiliseringsbijdrage te moeten betalen. Die boete kan oplopen tot 0,625 procent van de totale loonmassa. Werknemers van hun kant kunnen zich minder gemakkelijk onttrekken aan een periodieke opvolging, onder meer via het invullen van allerhande vragenlijsten.

Voor één schakel in de keten is alles hetzelfde gebleven: de huisartsen. Huisartsen fungeren als poortwachters van ons gezondheidssysteem. Zij leveren het attest van arbeidsongeschiktheid af, waarna een werknemer voor de voorgeschreven duur afwezig kan blijven van het werk. Aan de hand daarvan kan een werknemer in een eerste fase aanspraak maken op een gewaarborgd loon ten laste van de werkgever, en vervolgens op uitkeringen ten laste van het ziekenfonds.

Dat we het oordeel of iemand in staat is het overeengekomen werk uit te voeren toevertrouwen aan een persoon die nooit een voet heeft gezet op de werkplek is verre van vanzelfsprekend

Huisartsen bepalen vrij de duur van de arbeidsongeschiktheid en verlengen die als ze dat nodig vinden. Hun therapeutische vrijheid is bijna onaantastbaar.

Dat we het oordeel of iemand in staat is het overeengekomen werk uit te voeren toevertrouwen aan een persoon die nooit een voet heeft gezet op de werkplek, lokt amper verbazing uit. Nochtans is dat uitgangspunt verre van vanzelfsprekend. Dat leren buitenlandse voorbeelden.

Psychische stoornissen

De sleutelrol van de huisarts in ons arbeidsongeschiktheidsbeleid doet ook om een andere reden de wenkbrauwen fronsen. Volgens het Rijksinstituut voor Ziekte- en Invaliditeitsverzekering (RIZIV) zijn mensen met psychische stoornissen het vaakst langdurig ziek. Hun aandeel bedraagt 37 procent van alle langdurig zieken.

Als die stoornis hen belet te werken, kunnen ze zich uitsluitend tot een arts wenden om een arbeidsongeschiktheidsattest te verkrijgen. Wij verlangen van huisartsen dat zij achtereenvolgens een psychische stoornis kunnen diagnosticeren, de impact ervan op het werk beoordelen en ook de tijd inschatten die nodig is voor het herstel. De huisarts kan de patiënt uiteraard doorverwijzen naar een psycholoog of er zelf contact mee opnemen, maar dat verloopt erg ad hoc en zeker niet structureel. Mogelijk verklaart dat het erg uiteenlopende voorschrijfgedrag bij psychische klachten, bijvoorbeeld in geval van een burn-out.

Het bepalen of iemand arbeidsongeschikt is en voor hoelang moet uit het takenpakket van de huisarts worden gelicht. De vrijgekomen ruimte kan dan aangewend worden om samen met de patiënt te zoeken naar de gepaste zorg

Grotere rol voor arbeidsarts bij bepalen arbeidsongeschiktheid

Die situatie is niet gezond. In de plaats van de huisarts moet de arbeidsarts een veel grote rol krijgen, al van bij het prille begin van de arbeidsongeschiktheid. De arbeidsarts is veel beter geplaatst om uit te maken wat nodig is voor een succesvolle re-integratie: een aanpassing van het takenpakket, een verminderd arbeidsregime… De meeste arbeidsartsen opereren vanuit een externe preventiedienst, waaraan doorgaans ook psychologen verbonden zijn. De tweedeling tussen lichamelijke en geestelijke gezondheidszorg wordt daar overbrugd.

Op de vraag of de arbeidsarts voldoende onafhankelijk is, kan worden geantwoord met een eenvoudige tegenvraag. Hoe vrij is de huisarts tegenover de patiënt die voor hem zit en een attest vraagt?

Het bepalen of iemand arbeidsongeschikt is en voor hoelang moet uit het takenpakket van de huisarts worden gelicht. De vrijgekomen ruimte kan dan aangewend worden om samen met de patiënt te zoeken naar de gepaste zorg.

Steven Renette, advocaat-vennoot Mploy

Lees andere stukken van Steven Renette

• Overgewicht op de werkvloer aanpakken
• Checkin@work: strafbare verantwoordelijkheid van de aannemer
• Werkgever en fiscus hand in hand in de War on Drugs
• Doelgroepvermindering intrekken op basis van info uit publieke databank?
• Het gebruik van het Nederlands op de werkvloer: work in progress

Dit opiniestuk verscheen eerder in De Tijd, 14 mei 2024 onder de titel “Laat huisarts niet oordelen over arbeidsongeschiktheid”.