GUBERNA publiceerde vorig jaar een verkennende studie om na te gaan wat meervoudig stemrecht precies betekent voor zowel de beursgenoteerde als niet-beursgenoteerde bedrijven en welke impact meervoudig stemrecht heeft/had op deze bedrijven. In onderstaand artikel bespreken we belangrijkste bevindingen.

Regel ‘één aandeel = één stem’ afgeschaft

Het Wetboek van Vennootschappen en Verenigingen, dat in 2019 in werking is getreden, voorziet o.a. in de afschaffing van de regel "één aandeel, één stem". Hiermee veranderde de wetgever een verplichting die gold sinds 1934. Vennootschappen kunnen vandaag dus van deze regel afwijken en een meervoudig stemrecht op de algemene vergadering van aandeelhouders invoeren.

Meervoudig stemrecht en loyaliteitsrecht

Twee vormen bestaan naast elkaar: het meervoudig stemrecht, in niet-beursgenoteerde ondernemingen, maakt het mogelijk aandelenklassen te creëren waaraan een verschillend aantal stemmen is verbonden. Het dubbel stemrecht of loyaliteitsrecht geldt voor beursgenoteerde ondernemingen en biedt aandeelhouders de mogelijkheid twee stemmen te krijgen voor aandelen die zij gedurende twee jaar zonder onderbreking in hun bezit hebben gehad.

De twee verschillende contexten en types van het meervoudig stemrecht gaan de doelstellingen en het gebruik van het meervoudig stemrecht in belangrijke mate beïnvloeden.

De mogelijkheid tot dubbel stemrecht voor de beursgenoteerde onderneming is er vooral gekomen met het oog op het verankeren van de controle door de langetermijnaandeelhouder

Het beursgenoteerde bedrijf

De mogelijkheid tot dubbel stemrecht of loyaliteitsrecht voor de beursgenoteerde onderneming is er voor de wetgever vooral gekomen met het oog op het verankeren van de controle door de langetermijnaandeelhouder. Hiermee wil de wetgever een instrument geven aan bedrijven om speculatie te voorkomen en om ervoor te zorgen dat de aanwezige aandeelhouders er een langetermijnoriëntatie op nahouden. Bovendien wil de wetgever met dit instrument een belangrijke hindernis wegnemen voor eigenaars van bedrijven die de beurs willen betreden en vrezen hun controle te verliezen.

De invoering van het loyaliteitsstemrecht vereist een wijziging van de statuten. Voor deze wijziging is een tweederdemeerderheid vereist.

Het loyaliteitsstemrecht vervalt indien de aandeelhouder zijn aandelen in gedematerialiseerde aandelen omzet of de eigendom van zijn aandelen overdraagt, al dan niet onder bezwarende titel, en zelfs indien deze overdracht onder algemene titel geschiedt. Er zijn echter een aantal uitzonderingen op de overdracht van aandelen: de overdracht van aandelen ten gevolge van een erfenis, de vereffening van een huwelijksvermogensstelsel of de overdracht van aandelen aan een opvolger leidt niet tot het verlies van het dubbele stemrecht. Hetzelfde geldt voor overdrachten tussen vennootschappen die door dezelfde aandeelhouders worden gecontroleerd en voor overdrachten in het kader van certificatie en decertificatie.

Dit wil evenwel niet zeggen dat er geen risico’s verbonden zijn aan het toekennen van een dubbel stemrecht. De belangrijkste waardevernietigende risico's met betrekking tot loyaliteitsstemrechten zijn het risico van toe-eigening van de waarde door de meerderheidsaandeelhouder, de verminderde liquiditeit van het aandeel, en de negatieve perceptie van institutionele beleggers die het gevoel hebben dat hen de mogelijkheid wordt ontnomen om invloed uit te oefenen op de gang van zaken bij de vennootschap.

Om dergelijke problemen te voorkomen en te beperken, is het ten zeerste aan te raden dat de raad van bestuur voldoende onafhankelijk is en proactieve maatregelen overweegt die bevorderen dat rekening wordt gehouden met de belangen van minderheidsaandeelhouders en dat de onderneming streeft naar duurzame waardecreatie. Deze maatregelen (bijvoorbeeld sunset-clausules of bescherming tegen ad-nutum ontslag) kunnen ook worden opgenomen in een relationship agreement tussen de vennootschap en de referentieaandeelhouder. Het doel is minderheidsaandeelhouders gerust te stellen dat de referentieaandeelhouder zijn versterkte macht zal aanwenden in het belang van de onderneming en op lange termijn.

Bij niet-beursgenoteerde bedrijven zal men met meervoudig stemrecht vooral oorspronkelijke aandeelhouders belonen door hen meerdere stemmen per aandeel te geven

Het niet-beursgenoteerde bedrijf

Het niet-beursgenoteerde bedrijf zal op een andere manier omgaan met zijn meervoudig stemrecht. Bij deze bedrijven zal men met meervoudig stemrecht vooral oorspronkelijke aandeelhouders/oprichters belonen door hen meerdere stemmen per aandeel te geven. Dit heeft als voornaamste doel de continuïteit in de controle te behouden. Het meervoudig stemrecht maakt het ook mogelijk het recht om bestuurders voor te dragen, te behouden. De invoering van meervoudig stemrecht leidt in beginsel tot het ontstaan van aandelenklassen.

Bij de uitgifte van nieuwe aandelen met meervoudig stemrecht moeten derhalve de regels inzake wijziging van aandelenklassen (stemming per klasse) in acht worden genomen. Deze regels zullen vaak ook moeten worden nageleefd bij latere uitgiften van aandelen, alsook bij elke latere wijziging of schrapping van stemrechten.

Mogelijke risico’s bij niet-beursgenoteerde bedrijven zijn evenwel van andere aard dan deze bij beursgenoteerde bedrijven. Bij gebrek aan free float en institutionele aandeelhouders die zich zorgen maken over de liquiditeit van het aandeel, is het probleem van liquiditeit of waardevermindering van het aandeel minder aan de orde. Voorts zijn mechanismen ter bescherming van minderheidsaandeelhouders niet zo essentieel, aangezien de regels voor de invoering van het meervoudig stemrecht al veeleisend zijn (75% van de stemmen in elke aandelenklasse is vereist).

Anderzijds bestaat er door het creëren van verschillende aandelenklassen met verschillende rechten een reëel risico op het ontstaan van ‘blokkeringsminderheden’. Dit gevaar zou in principe kunnen worden voorkomen door clausules op te nemen waarin wordt vastgelegd dat meervoudig stemrecht niet geldt voor bepaalde besluiten (bijvoorbeeld een beursgang). Vorming en bewustmaking zijn in dit verband ook nodig. Net als een gebalanceerde en onafhankelijke raad van bestuur, zowel qua geest als qua samenstelling.

Wat wil dit zeggen voor de praktijk in de bedrijven?

Wat betreft de toepassing weten we dat er per 1 januari 2021 negen beursgenoteerde ondernemingen het loyaliteitsstemrecht in hun statuten opgenomen. Aangezien 58 beursgenoteerde ondernemingen hun statuten reeds in overeenstemming hebben gebracht met het nieuwe Wetboek van Vennootschappen en Verenigingen, bedraagt het toepassingspercentage van het dubbel stemrecht 16%.

Voor niet-beursgenoteerde ondernemingen is er geen info beschikbaar, maar de verwachting is dat ook hier een geleidelijke doorgang zal plaatsvinden van het meervoudig stemrecht. De verwachting is dat dit vooral in start-ups en scale-ups zal plaatsvinden die in de eerste jaren van hun bestaan vele financieringsrondes organiseren. Ook familiebedrijven zullen naar verwachting regelmatig beroep doen op deze mogelijkheid, om de continuïteit van de controle door de familie in het familiebedrijf verder te zetten. Het is echter uiteraard niet uit te sluiten dat ook andere bedrijven om een veelvuldigheid aan redenen beroep zullen doen op deze mogelijkheid.

Ten slotte is het belangrijk om aan te merken dat – aangezien meervoudig stemrecht een nieuwe mogelijkheid is – er nog geen echte welomschreven praktijk aanwezig is. Wij bevinden ons momenteel in een fase van creative lawyering, waarin juristen zich beraden over de meest geschikte praktijken. De praktijken zullen daarom in de toekomst waarschijnlijk evolueren. Toch zijn er al enkele praktijken aanwezig die in de toekomst mogelijk zullen helpen bij een deugdelijk gebruik van het meervoudig stemrecht. De voornoemde relationship agreement, die stelt dat de referentieaandeelhouder zijn prerogatieven in het belang van de vennootschap gebruikt en dat de vennootschap onafhankelijk wordt bestuurd is één van de voornaamste maatregelen die de invoering van meervoudig stemrecht in goede banen kan leiden. Ook invoering van bijkomende transparantie, vrijwillige verhoging van tweederde- naar drievierdemeerderheid, specifieke meerderheden, afzien van retroactieve toepassing van de maatregel, sunset-clausules, bescherming tegen ad-nutum ontslag, stemverbod voor de aandeelhouder die een belangenconflict heeft, etc. zijn acties die ondernomen kunnen worden opdat het potentieel van het meervoudig stemrecht ten volle benut kan worden. De tijd zal uitwijzen welke van deze praktijken op termijn het vaakst aangewend zullen worden in België.

GUBERNA