​In de weekendeditie van De Morgen werden vijf ideeën geopperd om “de puinhoop genaamd justitie op te kuisen” (“Wat we kunnen doen aan volle cellen, lege rechtszalen en bergen papier”, De Morgen, 18 oktober). De krant onderzoekt hoe we ervoor kunnen zorgen dat “de boel niet ontploft”.

Geheel binnen de actuele aandachtsboog gaat het dan in de eerste plaats over het strafrecht en meer in het bijzonder over de overvolle gevangenissen. Het eerste idee is om buiten justitie naar oplossingen te zoeken. Het aanpakken van uitgeleefde en overbevolkte gevangenissen begint “bij armoedebestrijding, onderwijs en deradicalisering. Daarin moeten we fors investeren.” Maar: dat zijn Vlaamse bevoegdheden, en daar staat de minister van Justitie met lege handen. Kijken naar Vlaanderen is het nieuwe handigheidje (is daar nog een spaarpotje?).

Idee 2: Sluit minder mensen op en laat illegalen hun straf in hun thuisland uitzitten. Maar tussen droom en daad zijn er veel praktische en juridische bezwaren. Gaat ons land bijvoorbeeld onderhandelen met de Taliban of andere bedenkelijke regimes? (Morele bezwaren, iemand?)

Idee 3: Sluit justitiepaleizen. Er zijn nu 238 gebouwen in ons land waar recht wordt gesproken, en daarin kan worden gerationaliseerd. De vaststelling: er is geen geld om de bestaande gebouwen te onderhouden (zelfs niet de recent gebouwde). Maar wat blijft er dan over van de nabijheidsjustitie die sommigen als grote verworvenheid beschouwen? (Afschaffen, die handel?)

Idee 4: Schaf de kopieermachine af. De digitalisering loopt stroef, en er is nog te veel papier in omloop en te veel handen om dat allemaal te klasseren, te bundelen en manueel te archiveren. Maar ja, wat eigenlijk? Wie kan tegen die noodzakelijke modernisering zijn? (Oei, ontbreekt er gewoon geld?)

Idee 5: Geef de magistraten een koffiezetapparaat. De krant weet dat “wie moet werken in een kantoor dat lekt aan alle kanten, waar geen wc-papier voorhanden is en geen budget om uiteenvallende kasten en bureaustoelen zonder wieltjes te vervangen, al eens aan werkvreugde durft te ontberen.” Het gaat dus over welzijn op het werk.

De krant citeert daarbij de immer vriendelijke en genuanceerde prof. Allemeersch (gerechtelijk recht, KU Leuven): “Personeel moet nu op veel plaatsen hun koffie van thuis meebrengen. Investeer toch eens in goede koffiemachines in iedere rechtbank. Het kost niet veel en het gaat je veel opleveren.” Het was duidelijk als metafoor bedoeld, maar de professor werd op en buiten sociale media met pek en veren overladen. De problemen van justitie herleiden tot koffie was voor velen meer dan een brug (of, zo u wil, een muf gebouw) te ver. Een soort reductio ad absurdum, wat misschien wel in de wiskunde of logica enige indirecte bewijswaarde heeft, maar niet bij justitie.

De ongemakkelijke metafoor werd deze week ook gehanteerd bij de opening van het gerechtelijk jaar aan de balie van Antwerpen. De openingsredenaar, advocaat Koen De Backer, verdiepte zich in de wonderlijke wereld van de strafrechtadvocaten. Velen van hen “spreken (…) van een angst voor vervolging. Zij hebben minstens het gevoel dat zij onder de loep liggen van politie en justitie, waardoor zij niet altijd voluit de verdediging voeren zoals ze die zouden willen voeren.”

De spreker wijst naar verschillende oorzaken, onder meer naar de ruime omschrijving van artikel 424ter van het Strafwetboek, dat bepaalt dat iedere persoon die deelneemt aan “de voorbereiding of de uitvoering van enige geoorloofde activiteit van een criminele organisatie terwijl hij weet dat zijn deelneming bijdraagt tot de oogmerken van deze criminele organisatie” een strafbaar feit pleegt.

Het is dat misdrijf van “lidmaatschap van een criminele organisatie” dat de voormalige Franse president Nicolas Sarkozy dinsdag in een Parijse gevangeniscel van 9 m² deed belanden en Vlaamse advocaten angst inboezemt. De openingsredenaar wees erop dat het misdrijf niet tot ongewilde proporties mag worden opgerekt, waardoor advocaten zelf al te gemakkelijk in dat strafrechtelijke verdomhoekje worden geplaatst.

Wanneer een advocaat bijdraagt tot het doel van de criminele organisatie (veelal de invoer van drugs), is dat strafbaar, maar handelingen om de straf te ontlopen zijn dat niet, zo stelt de openingsredenaar. Dat brengt hem tot een metafoor die bij de toehoorders een lichte schok veroorzaakte. De strafbaarstelling vereist dan wel geen illegale handeling, de finaliteit moet bijdragen aan het doel waarvoor de organisatie werd opgericht. “Dat is niet de strafrechtelijke verdediging. Anders was de Antwerpse balie ook een criminele organisatie, aangezien ze advocaten op georganiseerde en hiërarchische wijze duurzaam verenigt en haar leden door hun handelingen anderen tracht te laten ontkomen aan strafrechtelijke vervolging.”

Koffie zal justitie niet redden, maar wel integere advocaten. En tot nader order is de balie geen criminele organisatie.

​​​​​​​​​​​Hugo Lamon

​Lees hier meer columns van meester Hugo Lamon over Justitie.

Op de hoogte blijven van alle nieuwigheden binnen justitie, advocatuur en de juridische en fiscale wereld? Volg Jubel.be op LinkedIn.