Sinds februari probeer ik, gewapend met de wet openbaarheid van bestuur, zicht te krijgen op de digitaliseringsprojecten binnen de Belgische Justitie. Wat een transparant proces zou moeten zijn, ontaardde al snel in een kafkaiaans parcours. Herhaalde verzoeken en formele klachten bij de Commissie voor toegang tot bestuursdocumenten bleken nodig om zelfs maar gedeeltelijke toegang tot de relevante stukken af te dwingen. Pas op 24 oktober werd een selectie van documenten vrijgegeven: geanonimiseerd, fragmentarisch en soms zelfs gecensureerd. Die moeizame toegang zegt veel: een ministerie dat zelf digitalisering wil uitrollen maar de democratische controle op dit proces actief bemoeilijkt, wekt minstens de indruk iets te willen verbergen. En dat is veelzeggend in een rechtsstaat die stoelt op transparantie en verantwoordingsplicht.
De vrijgegeven documenten schetsen geen fraai beeld van wat vandaag als het speerpunt van modernisering van Justitie wordt gepresenteerd. Op het vlak van gegevensbescherming blijkt uit interne notities dat cruciale verplichtingen onder de AVG tot voor kort niet waren nageleefd: registers van verwerkingsactiviteiten ontbraken, DPIA’s werden uitgesteld en privacy-by-design bleef vaak dode letter. Dat een externe audit van EY in één project al twintig risico’s (waarvan negen als ‘hoog’) detecteerde, waaronder een tekort aan wettelijke conformiteit, toont dat de digitale fundamenten niet stevig waren gelegd. Dat alles terwijl de overheid zelf burgers en bedrijven onderwerpt aan strenge privacyregels.
Een ander pijnpunt is de informatieveiligheid. In de risicoregisters wordt melding gemaakt van “kritieke beveiligingsproblemen” en de noodzaak om dringend cybersecuritymaatregelen te nemen. Er werd geïnvesteerd in licenties die basisbeveiliging bieden, maar pas in 2024 was er sprake van een formeel cyberveiligheidsbeleid. Dat komt laat voor een sector die met uiterst gevoelige en vertrouwelijke gegevens werkt — niet in het minst van burgers die zich tot de rechter wenden in delicate zaken.
Ook de governance van deze projecten is problematisch. Externe consultants kregen niet alleen technische verantwoordelijkheden, maar beheerden zelfs budgetten, wat heeft geleid tot “onregelmatigheden” die momenteel worden onderzocht. De verantwoordelijke dienst, Crossborder, opereerde jarenlang in een hybride zone tussen overheid en externe opdrachten, en werd pas recent onder toezicht van de administratie geplaatst. Dat roept fundamentele vragen op over de wettelijke basis, het toezicht en de publieke controle.
Minstens even delicaat is de relatie met de rechterlijke macht. Terwijl Justitie toepassingssoftware bouwt die diep ingrijpt in de gerechtelijke werkprocessen, bestaat er tegelijk een reëel risico dat controle over data, toegang en systemen in handen van de uitvoerende macht komt. Hoewel maatregelen zijn aangekondigd om magistraten te beschermen tegen ongewenste digitale inkijk, blijken rollen en bevoegdheden nog vaak diffuus. Het cruciale beginsel van scheiding der machten wordt zo op de proef gesteld door een digitaliseringslogica die top-down en zonder stevige democratische tegenkracht wordt uitgerold.
Daar komt bij dat digitaliseringsprojecten zoals JustPrison, JustJudgment of JustScan systematisch kampen met vertragingen, budgetoverschrijdingen of kwaliteitsproblemen. Deadlines worden opgeschoven, noodplannen ingelast of advocatenkantoren ingehuurd om falende leveranciers tot de orde te roepen — allemaal met publieke middelen. Het resultaat is niet alleen financiële verspilling, maar ook een vertraging van broodnodige modernisering voor iedereen die met justitie te maken krijgt.
En dan is er de communicatie — of het gebrek daaraan. Magistraten worden soms pas laat of onvolledig betrokken, burgers amper geïnformeerd. Informatie wordt achtergehouden, notulen zijn summier of selectief opgesteld en belangrijke passages worden structureel zwartgelakt. Transparantie lijkt hier een hindernis, geen principe.
Dat alles leidt tot één logische conclusie: zo kan het niet verder. De digitalisering van Justitie is te belangrijk om over te laten aan een ministerie dat worstelt met transparantie, governance, wettelijke conformiteit en efficiëntie. Gelet op de lopende nationale en Europese onderzoeken naar deze projecten, dringt een parlementaire onderzoekscommissie zich op. Alleen een doorlichting met volledige open kaart biedt perspectief op herstel van vertrouwen. En zo nodig kan ze de sluier optillen over digitale processen die ons rechtssysteem vormgeven, maar waarvan de structurele legitimiteit momenteel verre van verzekerd is.
Pierre Thiriar –Deze bijdrage vertolkt louter de opinie van de auteur in persoonlijke naam.
Lees hier andere opiniestukken van Pierre Thiriar over justitie.
0 reacties