Recente rechtspraak van het hof van beroep van Brussel deed hierover verwarring ontstaan. Wanneer advocaten hun advocatenpraktijk in een vennootschap met rechtspersoonlijkheid inbrengen, beslissen ze om deze praktijk uit te oefenen via de vennootschap. Deze vennootschap wordt doorgaans als professionele vennootschap aangemerkt en geplaatst tegenover de middelenvennootschap. In de middelenvennootschap brengen de advocaten zaken, zoals hun persoonlijke bibliotheek, of geld om zaken te kopen die nuttig zijn voor hun advocatenpraktijk, in, maar oefenen ze hun praktijk in eigen naam uit, en dus niet via de vennootschap.

Indien de praktijk in de (professionele) vennootschap wordt uitgeoefend, verbinden de advocaten als vennoten zich ertoe om de cliënten bijstand te verlenen via de vennootschap. De vennoten worden tot zaakvoerder of bestuurder benoemd zodat ze namens de vennootschap alle handelingen kunnen stellen. De meeste vennootschapsvormen komen in aanmerking, met uitzondering van de coöperatieve vennootschap wegens haar wettelijk doel (art. 6:1 WVV) dat er voornamelijk in bestaat de behoeften van haar aandeelhouders dan wel derde belanghebbende partijen te voldoen en/of hun economische en sociale activiteiten te ontwikkelen. Het advocatenberoep past niet in de coöperatieve gedachte die ten grondslag moet liggen aan elke coöperatieve vennootschap. Een advocatenvennootschap kan in de vorm van een VOF, BV of NV worden opgericht. De enige voorwaarde is dat de aandelen op naam zijn (art. 171.7 Codex OVB; art. 4.20 Codex avocats.be). Als advocaten samen het beroep uitoefenen, de erelonen op een gemeenschappelijke rekening innen om de praktijk ermee te financieren, zonder een rechtspersoon op te richten, oefenen ze de praktijk in maatschap uit. Hiervoor gelden bijzondere regels die in het Wetboek van vennootschappen en verenigingen zijn uitgeschreven (en hier niet verder aan bod komen).

In een professionele vennootschap oefenen de vennoten de praktijk uit in naam van en voor rekening van de vennootschap. Dit betekent onder meer dat ze hun brieven schrijven op het briefhoofd van de vennootschap. Het houdt vooral in de vermogensvennootschappen (BV en NV), in dat ze tot bestuurder worden benoemd zodat ze alle handelingen voor de vennootschap kunnen stellen. Maar ook de medewerkers en de werknemers die bijstand verlenen aan de cliënten, doen dit voor rekening van de vennootschap. De cliënten zijn cliënten van de advocatenvennootschap. Beroepsfouten worden gemaakt namens de vennootschap, en kunnen door cliënten aan de vennootschap worden toegerekend; zij kunnen het vennootschapsvermogen aanspreken. De vennootschap sluit de beroepsaansprakelijkheidsverzekering af, en betaalt de verzekeringspremies met de ontvangen erelonen.

De advocaten-vennoten en hun medewerkers oefenen het beroep uit voor de vennootschap. Dit brengt met zich mee dat de rechten en verplichtingen die daaruit voortvloeien ontstaan in hoofde van de vennootschap, en dus niet in hoofde van de individuele advocaten. Deze rechten en verplichtingen maken deel uit van het vermogen van de vennootschap. Dit is zo voor de contracten die worden afgesloten, en ook voor de erelonen die door cliënten zijn verschuldigd. Cliënten moeten die betalen op de bankrekening van de vennootschap. De betaling op de persoonlijke rekening van een advocaat werkt niet bevrijdend omdat de ereloonschuld ten aanzien van de vennootschap ontstaat. De advocaat die deze erelonen afleidt naar zijn persoonlijke rekening wendt zaken die aan de vennootschap toebehoren af. Hij begaat het misdrijf van misbruik van vennootschapsgoederen.

Het logisch gevolg van dit alles is dat enkel de vennootschap belang heeft om de erelonen in te vorderen. Zij is immers de enige gerechtigde. De advocaat-vennoot in persoonlijke naam kan geen aanspraak maken op deze erelonen, heeft er geen recht op, en kan dus ook geen belang hebben bij de inning ervan. Enkel de vennootschap heeft dat.

Dit alles lijkt duidelijk maar recente rechtspraak geeft aan dat dit niet zo is.

In één zaak werd correct beslist dat de erelonen worden ingevorderd door de advocatenvennootschap. Zij is de gerechtigde op de erelonen omdat het werk door de advocaten van deze associatie namens haar werd uitgevoerd (Brussel (vierde kamer), 25 juni 2019, JLMB 2020, 313, noot; JT 2020, 13). In deze zaak wijst het hof erop dat de titel van advocaat niet aan de vennootschap is toegekend. Enkel de natuurlijke personen die voor rekening van de vennootschap erkennen worden op het tableau ingeschreven. Dat moet niet zo zijn. Bedrijfsrevisorenkantoren kunnen ook als bedrijfsrevisor worden erkend en op de ledenlijst van het Instituut van de Bedrijfsrevisoren worden ingeschreven. Dierenartsen kunnen een diergeneeskundige rechtspersoon oprichten die wordt ingeschreven op de lijst van de Orde van Dierenartsen en de architectenvennootschap wordt ingeschreven op de tabellen van de Orde van architecten. Wanneer dit niet zo is, zoals in het geval van advocaten, wordt aanvaard dat de natuurlijke persoon met de titel van advocaat het beroep uitoefent en de titel aanwendt voor rekening van de vennootschap. Hij moet daarbij duidelijk maken dat hij namens de vennootschap handelt. Dat doet hij door te communiceren op het briefhoofd van de vennootschap of via e-mails met de gegevens van de vennootschap. Derden, zoals cliënten, weten dan dat hij namens de vennootschap handelt. Het is daarbij van belang de rechtsvorm van de vennootschap uitdrukkelijk te vermelden (zoals wordt benadrukt in voormeld arrest). Ook op naamkaartjes. Zo niet mogen derden ervan uitgaan dat de advocaat in persoonlijke naam haar of zijn beroep uitoefent.

Deze visie wordt vandaag bijgetreden door een unanieme rechtsleer en is in overeenstemming met de regels van het rechtspersonenrecht.

In een andere zaak oordeelde het hof van beroep van Brussel echter anders. Het hof verloor de weg in zijn redenering en kwam tot het besluit dat de advocatenvennootschap handelt als lasthebber van de advocaat die zijn beroep in deze vennootschap uitoefent (Brussel (zevende kamer), 4 oktober 2019, JLMB 2020, 316, terecht kritische noot P. HENRY, “Une société d’avocats peut réclamer elle-même les honoraires qui lui sont dus par ses clients”). Het werd daarbij wel niet geholpen door de wijze waarop de partijen de zaak voorstelden. De advocatenvennootschap in de vorm van een CVBA deed zich voor als beheerder van een advocatenvennootschap en vorderde de betaling van de erelonen niet in haar eigen naam – wat de juiste aanpak zou zijn geweest – maar voor rekening van de vennoot die het werk had verricht voor de cliënt. Uit deze voorstellingswijze leidde het hof af dat de CVBA optrad namens één van haar vennoten (en dus niet voor zichzelf als advocatenvennootschap). De vordering werd toegewezen en de cliënt veroordeeld tot betaling van de prestaties verricht door een vennoot van de advocaten-CVBA.

Deze redenering kan natuurlijk niet worden bijgetreden. De vennoot van de CVBA oefent het beroep uit voor rekening van de CVBA. Bijgevolg worden de prestaties verricht voor rekening van de CVBA en ontstaat het recht tot betaling van de erelonen in hoofde van de CVBA en niet in het persoonlijk vermogen van haar vennoot. De betaling in het vermogen van de vennoot is een onrechtmatige afwending van de erelonen die toebehoren aan de vennootschap naar het persoonlijk vermogen van een vennoot.

Dirk Van Gerven, advocaat-partner bij NautaDutilh

Bovenstaande bijdrage verscheen eerder in nummer 2020/4 van het tijdschrift Today’s Lawyer. Raadpleeg hier de abonnementsvoorwaarden.