Sinds 2016 is het streven naar uitlevering van haar in het buitenland wonende vijanden een vast punt op de buitenlandpolitieke agenda van de Turkse regering. In elke discussie over buitenlands beleid, ongeacht waar het over gaat, lijken Turkse functionarissen van de gelegenheid gebruik te maken om uitleveringsverzoeken aan hun tegenhangers ter discussie te stellen. Het verzoek van Finland en Zweden om toetreding tot de NAVO, waarvoor de goedkeuring van Turkije als NAVO-lid vereist was, vormde hierop geen uitzondering.

Zodra Finland en Zweden formeel het lidmaatschap van de NAVO hadden aangevraagd, zei Turkije dat het hun lidmaatschap niet zou goedkeuren omdat zij onderdak boden aan terroristische groeperingen. Turkije heeft al lang kritiek op Finland en Zweden omdat zij Koerdische groepen die Turkije beschouwt als uitlopers van de vogelvrij verklaarde Koerdische Arbeiderspartij (PKK), toestaan vrij binnen hun grenzen te opereren en omdat zij formele verzoeken van Turkije om uitlevering van bepaalde leden van de Gülen-beweging, die door de Turkse regering wordt beschuldigd van het beramen van een mislukte staatsgreep in 2016 en als een terroristische organisatie wordt bestempeld, hebben afgewezen, hoewel de beweging betrokkenheid bij de mislukte putsch / staatsgreep of enige terroristische activiteit met klem ontkent.

Na lange onderhandelingen, gefaciliteerd door NAVO-secretaris-generaal Jens Stoltenberg, werd dinsdag eindelijk bekendgemaakt dat Turkije, Finland en Zweden een akkoord hadden bereikt in de vorm van een trilateraal memorandum en dat Turkije als gevolg daarvan zijn veto voor het NAVO-lidmaatschap van de twee landen had opgeheven.

Volgens het memorandum bevestigen Finland en Zweden dat de PKK een verboden terroristische organisatie is (§5) en dat zij geen steun zullen verlenen aan de Volksbeschermingseenheden (YPG) of de Democratische Uniepartij (PYD), die door Turkije worden beschouwd als uitlopers van de PKK in Syrië, noch aan de organisatie die in Turkije FETO wordt genoemd, d.w.z. de Gülenbeweging (§4). "Finland en Zweden zullen de in behandeling zijnde uitzettings- of uitleveringsverzoeken van Turkije betreffende terreurverdachten snel en grondig behandelen, rekening houdend met de door Turkije verstrekte informatie, bewijzen en inlichtingen, en de nodige bilaterale rechtskaders vaststellen om uitlevering en samenwerking op veiligheidsgebied met Turkije te vergemakkelijken, overeenkomstig het Europese Verdrag betreffende uitlevering", aldus artikel 8 van het memorandum.

De Finse regering onderstreepte uitdrukkelijk dat het ondertekende document een politieke verbintenis is. In de internationale betrekkingen wordt de voorkeur gegeven aan memoranda wanneer partijen juridisch bindende documenten willen vermijden, maar alleen de intentie willen uitspreken dat het niet bindend is uit hoofde van het internationaal recht.

Hoewel volgens sommigen de crisis voorbij is en de weg vrij is voor het NAVO-lidmaatschap van Zweden en Finland, is de voormalige premier van Zweden Carl Bildt nog steeds sceptisch. "Ik kan alleen maar hopen dat [Turkije] niet van mening zal veranderen tijdens de onderhandelingen en de ratificatie. Er is een verontrustend element van onvoorspelbaarheid geweest over zijn gedrag," twitterde hij.

Turkije is onmiddellijk begonnen het memorandum uit te buiten. Woensdag (29 Juni) zei minister van Justitie Bekir Bozdağ dat Turkije in totaal 33 uitleveringsverzoeken zal hernieuwen, 21 van Zweden en 12 van Finland, voor de politieke dissidenten die hun toevlucht in deze landen hebben gezocht. Bozdağ zei dat van deze 33 verzoeken er 16 betrekking hebben op leden van de Gülen-beweging, terwijl de andere 17 betrekking hebben op personen die lid zouden zijn van de PKK, die door Turkije, de VS en de EU op de lijst van terroristische organisaties is geplaatst.

De Finse president Sauli Niinisto zei daarentegen tegen verslaggevers: "Voor zover ik weet, zijn er nog geen eisen aan ons voorgelegd. We hebben op dit moment in feite geen onopgeloste uitleveringsverzoeken. We hebben 14 van de 16 [verzoeken van Turkije] behandeld, en twee besluiten zijn geblokkeerd omdat de doelwitten niet zijn gelokaliseerd."

In het memorandum staat dat alle uitleveringsverzoeken van Turkije zullen worden behandeld overeenkomstig het Europese Verdrag betreffende uitlevering, volgens hetwelk uitlevering niet wordt verleend indien het betrokken strafbare feit door de aangezochte partij wordt beschouwd als een politiek delict of als een met een politiek delict samenhangend delict. Dezelfde regel is van toepassing indien de aangezochte partij gegronde redenen heeft om aan te nemen dat een verzoek tot uitlevering voor een gewoon strafbaar feit is gedaan met het oog op de vervolging of bestraffing van een persoon wegens zijn ras, godsdienst, nationaliteit of politieke overtuiging, of dat de positie van die persoon kan worden aangetast om een van deze redenen.

Toch heeft het memorandum in Zweden en Finland tot bezorgdheid en ongerustheid geleid. Het Finse voorzitterschap verklaarde dan ook: "Terwijl wij onze samenwerking op het gebied van terrorismebestrijding, wapenexport en uitleveringen versterken, blijft Finland uiteraard volgens zijn nationale wetgeving opereren." Ook de Zweedse premier Magdalena Andersson moest ingaan op de reacties van politici en anderen en zei: "Er zijn mensen in Zweden die zich enigszins ongerust voelen, en daarmee wil ik drie dingen duidelijk maken. Ten eerste leveren we nooit iemand uit die Zweeds staatsburger is, en ik weet dat sommigen die hun bezorgdheid hebben geuit Zweedse staatsburgers zijn, dus ze hoeven zich geen zorgen te maken. Ten tweede zullen we natuurlijk, zoals voorheen, de Zweedse en internationale wetgeving volgen. Ten derde betekent dit dat als iemand geen terroristische activiteiten ontplooit, men zich geen zorgen hoeft te maken. Ze moest ook het standpunt van Zweden verduidelijken over de PYD, de YPG en de Gülen-beweging en zei: "We classificeren hen op geen enkele manier als terroristen."

Toch is ze opgeroepen voor de parlementaire commissie Buitenlandse Zaken om de ontwikkelingen rond de uitleveringen aan Turkije toe te lichten door Märta Stenevi, de medevoorzitter van de Groene Partij, die het memorandum "zeer verontrustend" noemde.

Kan het memorandum gevolgen hebben voor de uitleveringsprocedure?

Het ondertekende document is geen / niet-bindend in de zin van het internationaal recht. Het is niet meer dan een uitdrukking van politieke wil, zoals uitdrukkelijk wordt onderstreept in de verklaring van het Finse voorzitterschap. Zweden en Finland zijn partij bij het Europese Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens, het VN-Verdrag tegen foltering en het Vluchtelingenverdrag van 1951. Volgens deze verdragen moet de staat die partij is het beginsel van non-refoulement naleven, dat garandeert dat niemand mag worden teruggestuurd naar een land waar hij zou worden geconfronteerd met / blootgesteld aan foltering, wrede, onmenselijke of onterende behandeling of bestraffing en andere onherstelbare schade. Dit beginsel geldt te allen tijde voor alle migranten, ongeacht hun migratiestatus. Het beginsel van non-refoulement is afkomstig uit het internationale gewoonterecht en is bindend voor alle staten, ongeacht of zij partij zijn bij een verdrag waarin dit beginsel is vastgelegd. Het memorandum kan dit rotsvaste beginsel dus op geen enkele wijze terzijde schuiven.

De rechtbanken van Finland en Zweden hebben tot dusver alle uitleveringsverzoeken van Turkije afgewezen. In het meest recente voorbeeld concludeerde het Hooggerechtshof van Zweden dat een verzoek van Turkije om uitlevering van journalist Levent Kenez moest worden afgewezen, omdat hij de status van vluchteling had gekregen omdat hij door Turkije werd vervolgd. Daarbij beriep het hof zich op afdeling 7 van de uitleveringswet van het land, die luidt: "Een persoon mag niet worden uitgeleverd indien hij wegens zijn afkomst, het behoren tot een bepaalde sociale groep, zijn godsdienstige of politieke overtuiging of anderszins wegens politieke omstandigheden het gevaar zou lopen in de vreemde staat te worden blootgesteld aan vervolging die tegen zijn leven of vrijheid is gericht of die anderszins van harde / wrede aard is, of indien hij geen bescherming geniet tegen uitlevering aan een staat waarin hij een dergelijk gevaar zou lopen."

De risicogroepen moeten echter waakzaam zijn. Zoals Henri Vanhanen, politiek adviseur van de Finse Nationale Coalitiepartij, onderstreepte, zal Turkije tijdens de ratificatieprocedures van het toetredingsakkoord over het NAVO-lidmaatschap van de twee landen waarschijnlijk nauwlettend toezien op wat er in termen / de zin van het memorandum gebeurt en zal het eisen dat er concrete stappen worden genomen met betrekking tot zijn uitleveringsverzoeken. Op 30 juni heeft president Erdogan namelijk gezegd dat Finland en Zweden hun beloften aan Turkije moeten nakomen in het kader van een akkoord over de opheffing van het veto van Turkije over hun verzoek om toetreding tot de NAVO, anders zal de ratificatie niet naar het Turkse parlement worden gezonden.

Ten slotte moeten Zweden en Finland zich ervan bewust zijn dat zij een slecht voorbeeld geven door van uitlevering, een zeer delicate en gevestigde juridische procedure, een voorwerp van politieke onderhandelingen te maken.

Ali Yıldız is een in Brussel gevestigde advocaat en oprichter van The Arrested Lawyers Initiative.

Lees ook dit eerdere artikel van Ali Yildiz: Advocatuur wereldwijd onder vuur: casus van de Turkse advocaten