De meeste modellen wijzen erop dat de zorgvolmacht op maat moet worden uitgewerkt. Maatwerk is echter niet altijd evident. Wanneer het gaat om het uitwerken van een goede regeling met betrekking tot het vermogen voor een doorsnee burger, vormen de gepubliceerde modellen zeker een goede basis om dit maatwerk te realiseren.

Wat betreft de regelingen met betrekking tot de persoon zijn de modellen zeer sterk uiteenlopend wat betreft de volledigheid en houden deze mijns inziens onvoldoende rekening met alle bezorgdheden. Naast de nood aan een helder en volledig overzicht van alle persoonsrechtelijke rechtshandelingen, lijkt het mijns inziens, afhankelijk van de situatie, beter dat deze regelingen vooraf met de huisarts of in het kader van een zorgoverleg worden besproken. De modellen vermelden over het algemeen de meest voorkomende persoonsrechtelijke rechtshandelingen die gesteld kunnen worden. De in de wet opgenomen checklist waarover de vrederechter zich steeds moet uitspreken bij de organisatie van een rechterlijke bescherming kan ook als inspiratie gebruikt worden, zonder opnieuw volledig te zijn. Zeker de vraag of er bijzondere (familiale of ethische) gevoeligheden zijn, moet aan de lastgever worden gesteld. De modellen zouden meer aandacht kunnen schenken aan de vragen die de notaris best stelt in dat verband, bv. “Hebt u hierover overleg gepleegd met uw huisarts?”, “Wenst u dieper in te gaan op vragen met betrekking tot uw privacy (briefwisseling, e-mails, sociale media) of uw overlijden” of “Zijn er bepaalde bijzondere wensen met betrekking tot het levenseinde?”.

Een zorgvolmacht beoogt te anticiperen op het ogenblik dat de lastgever niet meer in staat is om zelf beslissingen te treffen over zijn persoon en/of vermogen. Het instrument beoogt geruststelling te brengen. In de praktijk is dit echter niet altijd het geval. Uit de gepubliceerde rechtspraak blijkt dat vredegerechten toch worden geconfronteerd met verzoeken tot plaatsing onder een rechterlijke bescherming zelfs indien er al een buitengerechtelijke bescherming werd georganiseerd. Heel vaak gaat het verzoek uit van familieleden die niet werden aangeduid tot lasthebber en ook niet (of onvoldoende) betrokken worden bij de uitvoering van de lastgeving. Er is dan meestal sprake van een ruzie tussen bepaalde familieleden, bijvoorbeeld tussen de kinderen van de lastgever, tussen een kind en de nieuwe partner van de lastgever, neef en nicht die zich beiden inzetten voor de (begoede) tante, maar enkel de nicht werd als lasthebber aangeduid, enz. Uit de rechtspraak blijkt dat vrederechters de voorrang van de buitengerechtelijke bescherming respecteren, maar de ruzie wordt hiermee niet opgelost en de lastgever dreigt in een bijzonder gespannen situatie terecht te komen. De zorgvolmacht lost dus geen familiale ruzies op en kan deze zelfs nog verscherpen. Het is belangrijk om dit voor ogen te houden.

Voorts blijkt uit het empirische onderzoek dat er in de praktijk zeer uiteenlopend wordt omgegaan met familiale conflicten. Soms wordt de voorkeur gegeven aan de aanduiding van iemand buiten de familie tot lasthebber. Soms blijkt het precies een motief te zijn om een bepaald kind wel of niet aan te stellen tot lasthebber. Met het oog op het vermijden van conflicten en een gelijke behandeling worden soms ook alle kinderen tot lasthebber aangesteld wat de werking niet altijd ten goede komt.

Om familiale ruzies en argwaan te vermijden, wordt aanbevolen om alle kinderen te betrekken en aandacht te besteden aan de wijze waarop de lasthebber zijn opdracht vervult, namelijk op een duidelijke, transparante manier waarbij er zo weinig mogelijk wordt gewerkt met cashgelden. Er kan bijvoorbeeld een inzagerecht van de bankrekeningen door de andere kinderen worden voorzien. Een goede communicatie en overleg zijn belangrijke factoren om problemen bij de uitvoering van de zorgvolmacht te voorkomen. Het creëren van transparantie draagt daartoe bij. Ook dit is mijns inziens maatwerk.

De vraag rijst of het ogenblik van opmaak van een zorgvolmacht niet het ideale tijdstip is om meteen ook na te denken over een globale regeling en bijvoorbeeld ook een zorgovereenkomst en/of een globale erfovereenkomst op te maken in bepaalde gevallen, namelijk als de lastgever al een zekere leeftijd heeft bereikt of zorgbehoevend dreigt te worden. Ook de globale erfovereenkomst heeft tot doel transparantie te creëren, weliswaar in het kader van het bereiken van een evenwicht tussen de schenkingen en voordelen die de vermoedelijke erfgenamen in rechte neerdalende lijn ontvangen. De zorgovereenkomst beoogt evenzeer duidelijkheid en rechtszekerheid tussen een zorgbehoevende lastgever en het familielid (of de familieleden) dat (die) materiële zorg verstrekt (verstrekken) te creëren door de rechten en verplichtingen van beide contractpartijen duidelijk vast te leggen. Ook dit kan leiden tot minder conflicten.

Een en ander is soms moeilijk uit elkaar te houden. Zo kan de lasthebber ook de mantelzorger zijn die naast een juridische vertegenwoordigingsbevoegdheid ook de materiële zorg verstrekt. De zorgovereenkomst kan ook in die zin worden opgemaakt dat ze wordt afgesloten tussen de zorgbehoevende en alle (vermoede) rechtsopvolgers en een dubbel voorwerp nastreeft: enerzijds de verbintenis tot zorg t.a.v. de zorgbehoevende en anderzijds een verdeling van deze hulpverplichting tussen de (vermoede) rechtsopvolgers onderling.

Ook dit is echter maatwerk en dus te beoordelen geval per geval. Om het in vele gevallen praktisch werkbaar te houden, moet wellicht ook de werkwijze van de notaris worden aangepast en lijkt een beroep op de mogelijkheden die Legal Design en andere technologische ontwikkelingen te bieden hebben zeker niet overbodig. Het zou mijns inziens de rol van de notaris in de 21^ste eeuw als juridisch expert enorm kunnen versterken en de kwaliteit van de juridische dienstverlening aanzienlijk verbeteren.

Deze tekst is het derde deel van een ingekorte versie van de bijdrage van Prof. dr. Tim WUYTS, “Een kritische doorlichting van (modellen inzake) zorgvolmachten”, in Rechtskroniek voor het Notariaat, deel 37. In de bijdrage bespreekt de auteur verschillende voorbeelden van modellen. Zie ook: Gebruikersgerichtheid van modellen inzake zorgvolmachten en Modellen inzake zorgvolmachten: inhoudelijke aandachtspunten