​Fleer op één. In Fleer op één reflecteert elke eerste van de maand een gerenommeerd rechtsdenker over justitie in België en daarbuiten. Prof. dr. Frank Fleerackers, hoogleraar Rechtsdenken aan de KULeuven, verwoordt verbatim het recht van de filosoof. Deze maand over juridische vorming.

Juridische vorming tot rechtswording

​Een filosoof als John Rawls legt de oplossing voor samenlevingsconflicten bij wat hij public reason noemt[1], de publieke rede. Letterlijk betekent dit dat mensen volgens Rawls in staat zijn om een halfrond zoals het parlement binnen te treden nadat ze eerst hun rugzak met eigen overtuigingen in de gang hebben neergezet. Door deze rugzak van eigen overtuigingen buiten te laten, kunnen ze vervolgens in het halfrond open en vrij met elkaar de publieke rede beoefenen zonder op de eigen overtuigingen te moeten of kunnen terugvallen.

​Toch gaat onze interesse niet in eerste instantie uit naar ogenschijnlijk eenvoudige casussen. Wel naar andere, oneigenlijke, weerbarstige, paradoxale, pijnlijke gevallen

Men moge aanvaarden dat zulks in vele gevallen, ja zelfs in de meeste casussen, werkt. Toch gaat onze interesse niet in eerste instantie uit naar ogenschijnlijk eenvoudige casussen. Wel naar andere, oneigenlijke, weerbarstige, paradoxale, pijnlijke gevallen, zoals problematische casussen rond abortus, euthanasie, of de spanning tussen rechten en vrijheden. Net in die casussen blijkt de rede te falen. Net in die gevallen kunnen mensen hun eigen overtuiging niet scheiden van de zo gegeerde publieke rede. Is er dan een uitweg, nu werd vastgesteld dat de morele onderhuid niet (meer) voorhanden is in de samenleving en de rede niet in staat is om die morele onderhuid te vervangen? Die uitweg is er, maar vergt inzet en bewogenheid. De mens blijkt in staat om, via interactie met anderen, aan de hand van (voor)beelden en casussen, de medemens dermate te raken, dat inzichtsoverdracht ontstaat, die dan niet via de ratio of de rede verloopt, doch via de kwintessens van affectieve menselijkheid.

De unieke capaciteit van mensen om elkaar te raken met verhalen en casussen, door Rorty en Baier als affectieve vorming omschreven of als een progress of sentiments, is doorslaggevend voor de effectiviteit van recht en samenleving.[2]

In contrapunt staat recht hier dus tegenover vorming. Recht kan en zal de statische rigiditeit van het juridische zijn omzetten in een casusgedreven dynamiek van het reële worden, in een recht als wording, waarvan Deleuze de noodzaak zou beamen. Een recht als vorming middels conflictinteractie, door juristen gevoed. Vorming, onderwijs en recht zijn in dit kader van kapitaal belang. Vermits burgers bij elke vormende interactie dienen te worden betrokken, is dit geenszins louter een opgave voor mensen uit het onderwijs, doch ook en vooral voor juristen.

​Zoals medici bij een zieke worden geroepen, arriveert de jurist dus bij een conflict. Hij is meester op de scène

Zoals medici bij een zieke worden geroepen, arriveert de jurist dus bij een conflict. Hij is meester op de scène, de eerste die de interactie van verschillen en geschillen mee kan bepalen en bijsturen. De jurist is degene, die in en door zijn conflictinteractie de samenleving schraagt. Deze vaststelling vergt een bijsturing van het juridisch onderwijs, met grotere nadruk op casusinzicht en conflictervaring. De verschildynamiek van onze meerduidige samenleving staat centraal in deze rechtsopleiding. En de vorming van die samenleving gaat dan hand in hand met juridische vorming. Niet het recht, maar mensen van het recht, juristen, houden hier de sleutel tot de werking en het welslagen van recht en samenleving.

Concluderend kan verwezen worden naar het pleidooi Cultivating Humanity van Martha Nussbaum voor een brede, interactieve vorming, gericht op wat anders is, aan de hand van verbeelding en empathie.[3] De kracht van een samenlevingsvormende interactie ligt in de bewogenheid van elke actor als beweger van de andere. De bewogenheid van de jurist. Vorming door interactie én vorming tot interactie zijn de cruciale sporen naar een effectievere samenleving en een effectiever recht.

​Frank Fleerackers

Lees hier meer reflecties van professor Fleerackers.

Voetnoten

[1] RAWLS, J., Political Liberalism, Columbia University Press, New York, 1993, p. 247-248.

[2] RORTY, R., “Human Rights, Rationality and Sentimentality”, in: SHUTE, S. en HURLEY, S., eds., On Human Rights. The Oxford Amnesty Lectures, Basic Books, New York, 1993, p. 129

[3] NUSSBAUM, M., Cultivating Humanity. A Classical Defence of Reform in Liberal Education, Harvard University Press, Cambridge, 1997, p. 295.