Onderstaande bijdrage verscheen eerder in nummer 2021/1 van het tijdschrift Today’s Lawyer. Raadpleeg hier de abonnementsvoorwaarden.

Veel mensen denken dat ze hun emoties moeten wegstoppen, dat ze hun emoties niet mogen tonen in een gesprek op het werk. Maar is dat wel zo? Is het ook niet mogelijk een boodschap extra krachtig te maken door uw eigen gevoel daaraan te koppelen?

In dit artikel zou ik hier graag dieper op willen ingaan. Vooreerst breng ik in kaart welke emoties we precies kunnen onderscheiden en wat het belang van emoties precies is. Vervolgens sta ik wat langer stil bij het gegeven waarom we het zo vaak moeilijk hebben met emoties. Ten slotte reik ik u graag concrete tips & tricks aan waarmee u effectief aan de slag kan op kantoor.

De vier basis-emoties en hun bestaansreden

Welke basisemoties kunnen we onderscheiden? De vier basisemoties zijn: boos, bang, bedroefd en blij. Makkelijk te onthouden: de 4 B’s. Deze emoties hebben elk ook hun bestaansreden. Ik zet ze even kort op een rijtje.

De functie van de emotie boosheid is het bewaken van grenzen. Boos worden is gezond. Het heeft als functie het kwetsbare te beschermen en treedt op als er een bepaalde grens wordt overschreden.

De functie van de emotie angst is ons in beweging te brengen naar veiligheid. Als u angst effectief benut, denkt u extra goed na en wordt uw waarnemingsvermogen scherper.

De functie van de emotie verdriet is het verwerken van verlies en het aangeven van de behoefte aan steun.

De functie van de emotie blijdschap is opladen. Blijdschap ontwikkelt de energie om levenslust te ontwikkelen en in stand te houden.

Waarom hebben we het vaak moeilijk met emoties?

Emoties komen vaak onverwacht, brengen ons uit balans, kunnen ons overspoelen, zijn vaak niet rationeel te verklaren. Vaak vinden we ze maar lastig en onbegrijpelijk …

Toch zijn emoties van wezenlijke betekenis. Emoties hebben een onmisbare functie voor de mens. Emoties maken ons attent op onze behoeften en vormen een essentieel onderdeel in ons contact met anderen. Emoties zijn bovendien de belangrijkste drijfveer voor ons gedrag. Emoties brengen ons in beweging.

Desondanks krijgen emoties in onze samenleving nog steeds niet het platform dat ze verdienen. Als kind al krijgen we boodschappen mee zoals ‘Huilen is voor watjes’ en ‘Boosheid en frustratie uit je maar ergens anders’. Emotioneel reageren als volwassene wordt in de meeste gevallen als onbegrijpelijk, lastig en irrationeel ervaren.

Als gevolg hiervan hebben we geleerd emoties te onderdrukken, of maar helemaal te negeren. Enkele voorbeelden van het onderdrukken van emoties zijn:

• Oppervlakkige communicatie: het verhaal blijft aan de oppervlakte en gaat veelal over dingen ‘buiten’ de persoon, om maar te vermijden dat diepere lagen worden aangeboord.
• Rationaliseren: alles wordt rationeel verklaard en geanalyseerd. De ratio wordt als masker over het gevoel gezet.
• Lichamelijke klachten: onderdrukte emoties uiten zich uiteindelijk als lichamelijke klacht. Een extreem voorbeeld hiervan is een burn-out, waarbij de psychologische klachten uiteindelijk een fysieke vorm krijgen. Het lichaam is altijd het laatste station waar een signaal tot uiting komt.

Het onderdrukken of negeren van emoties heeft dus een averechts effect. Een onderdrukte emotie is als een ballon die u onder water houdt. Hoe verder u hem onderdrukt, hoe groter de kracht in de ballon wordt om weer omhoog te komen. Totdat het onderdrukken niet meer werkt. De ballon schiet omhoog; de emotie komt als een wild dier en ongecontroleerd tevoorschijn. Precies waar u bang voor was …

Hoe gaan we dan het best om met emoties?

Stap 1: Besef allereerst: uw emoties zijn er niet voor niks, ze willen u helpen

Emoties zijn niet goed, noch slecht, ze willen u alleen iets vertellen. Ze laten u weten dat een bepaalde situatie of ervaring positief voor u is (vreugde) of dat ze op een of andere manier bedreigend voor u is (angst, woede, verdriet …). Uw emoties zeggen u alvast dat u zich betrokken voelt bij het onderwerp of bij de persoon. Emoties hebben ons, mensen, doorheen alle tijden aangezet om te reageren, en wel zo dat ons welzijn en ons bestaan het best mogelijk gegarandeerd werd.

Ook al wordt u geraakt door een schijnbaar klein of futiel ding, het is nooit nutteloos of onbelangrijk. Een emotie heeft altijd een betekenis, een doel, een functie. Er is een reden waarom u voelt wat u voelt, ook al ziet u die niet meteen helder. Uw geheugen heeft vitale informatie verzameld met de bedoeling uw bestaan te garanderen. Als in het verleden een bepaalde ervaring geassocieerd is met gevaar en als zodanig geregistreerd is – bijvoorbeeld iemand die zijn stem verheft of u een versperring voorhoudt – kan elk gelijkaardig voorval, hoe klein ook, een emotie teweegbrengen.

Stap 2: Breng de emotie terug naar één van de basisemoties

Alle emoties die wij kennen, zijn een afgeleide of combinatie van de vier hogervermelde basisemoties. Een emotie wil gevoeld worden. Een emotie is een bewust signaal van het lichaam. Dit signaal stopt pas, als het aangekomen – gevoeld – is.

Stap 3: Maak u los van de emotie

Mensen hebben de neiging samen te vallen met hun emotie en zich er helemaal in te verliezen. Maar u ‘bent’ niet uw emotie. U ervaart uw emotie. De keuze hoe u hierop reageert, is nog altijd aan u. Maak u dus los van uw emotie en bepaal zelf wat u er mee wilt en kunt.

Stap 4: Luister naar wat de emotie u wil vertellen

Wil u effectief om kunnen gaan met uw emoties, neem ze dan serieus en luister naar de boodschap. Emoties zijn tekenen van een (onvervulde) behoefte. Als mens zijn we (net als alle andere levende wezens overigens) continu bezig met het vervullen van onze behoeften. Emoties maken ons attent op onze behoeften.

Dit luisteren naar uw emotie heeft al direct twee voordelen. Door te luisteren geeft u aandacht aan het signaal, waardoor uw lichaam het signaal (de emotie) kan verminderen of zelfs stoppen. Bovendien komt u via de emotie achter uw behoefte, en kan u zo de benodigde actie ondernemen om uw behoefte in te vullen.

Stap 5: Voeg geen extra emotie toe

Nu u weet dat uw emotie een bestaansreden heeft, probeer u er dan ook niet schuldig of beschaamd om te voelen. Zich zorgen maken om uw angst of zich schuldig voelen om uw ergernis, voegt alleen maar lading toe aan het initiële gevoel. Door uzelf te overladen met verwijten of overtuigingen over die emoties, hoopt u zich ervan te ontdoen, maar maakt u de ervaring alleen maar zwaarder. Beter is het om stil te staan bij de oorspronkelijke emotie en te zien wat die u wilt vertellen.

Stap 6: Maak een onderscheid tussen feiten en reacties

Leer een onderscheid te maken tussen het gebeuren dat de emoties bij u heeft opgewekt, de pure feiten en het innerlijke verhaal dat u er zelf rond geconstrueerd hebt. Neemt u zichzelf die emotie kwalijk? Heeft u een oordeel over uzelf? Of over de ander? Denkt u dingen te zien die er niet per se zijn? Of geeft u een eigen interpretatie aan andermans gedrag? Trekt u overhaaste en negatieve conclusies uit het gebeuren? Wat u denkt, staat soms heel ver van wat er werkelijk gebeurd is. Neem bewust afstand van mogelijke projecties of inbeeldingen en kom dichter bij uzelf.

Stap 7: Wijs niet met de vinger naar een ander

Neem uw stukje verantwoordelijkheid op. Het is uw emotie, ook al wordt ze getriggerd door iets of iemand anders. De emotie hoort u toe en dat is op zich goed nieuws, want dat betekent ook dat u er iets mee kan doen en dat u door die emotie kan begrijpen wat u nodig heeft of waar u naar verlangt. Omgekeerd bent u zelf ook verantwoordelijk voor uw daden, maar niet voor de emoties die ze eventueel bij anderen teweegbrengen.

Stap 8: Neem actie om uw behoefte te vervullen of toename te vermijden

Weet dat de emotie het begin is van de oplossing. Wat kan u in de eerste plaats zelf doen om uw onderliggende behoefte in te vullen? En wat heeft u hierin – eventueel – in de tweede plaats nodig van anderen?

Laten we even een concreet voorbeeld nemen. Stel dat u naar aanleiding van de coronaperiode vastgesteld heeft dat één van uw medewerkers heel veel weerstand toonde, om na een periode van volledig thuiswerk, opnieuw fysiek naar het kantoor te komen werken.

Het is best mogelijk dat deze weerstand vanuit uw medewerker verschillende emoties bij u opriep. Misschien voelde u zich geërgerd (boos) of ontgoocheld (bedroefd) . Het kan best zijn dat u, door even stil te staan bij uw eigen gevoel en dit gevoel er effectief laat zijn en er de nodige aandacht aan schenkt, dat u zich daardoor op zich al beter gaat voelen. En dat dit op zich voor u reeds helpt.

Misschien is dit niet voldoende. Het is ook mogelijk dat uw gevoel van ontgoocheling zo groot is dat u hierover ook in gesprek wil gaan met de betrokken medewerker. Dit kan onder andere met de gesprekstechniek: de 4G-techniek. U kan bijvoorbeeld aan uw medewerker terugkoppelen: “Ik heb vastgesteld dat je de voorbije twee weken veel weerstand toonde om opnieuw fysiek op kantoor te komen werken en momenteel nog steeds van thuis werkt. Ik voel me daardoor wel ontgoocheld, temeer gezien het daardoor extra moeilijk is de permanentie van het kantoor voor onze klanten te garanderen. Wat zouden we samen kunnen doen opdat jij ons team ook terug fysiek op kantoor komt versterken?”

Als u op een dergelijke manier uw medewerker vertelt dat u ontgoocheld bent, zal u merken dat het gevoel al afneemt. De angel is er uit. Bovendien weet uw medewerker nu ook hoe u zich voelt en dat kan precies heel krachtig overkomen. Zo toont u ook duidelijk aan dat zijn gedrag iets met u doet en dat hij voor u en voor uw kantoor belangrijk is. En zo kan u samen ook op een constructieve manier zoeken naar oplossingen in functie van een gemeenschappelijk belang. Zorg er wel voor dat het moment en de plaats waarop u een dergelijke boodschap brengt zowel voor u als voor uw gesprekspartner ‘veilig’ is.

Wat u dus zeker niet moet doen, is impulsief reageren of communiceren wanneer u zich nog te sterk in de emotie bevindt. Met andere woorden: wanneer u zich laat meeslepen door uw emoties en daardoor riskeert ‘over de rooie te gaan’.

Nog 5 praktische tips om uw emoties te beheersen

• Adem bewust en diep in en uit. U erkent uw emoties, u staat er even bij stil en u geeft ze ‘meer lucht’. Ze worden dan minder heftig en zijn beter ‘in de hand‘ te houden.
• Even diep zuchten.
• Afstand nemen. Doe letterlijk even een stapje terug of verlaat de ruimte of neem even een moment voor uzelf.
• Even tot 10 tellen alvorens te reageren.
• Eens anders denken is niet gemakkelijk, maar wel de moeite waard om te proberen. Het begint met de vraag: ‘Klopt het nu eigenlijk wel wat ik denk?’ Anders denken of een realiteitscheck is soms zelfs noodzakelijk om professioneel te kunnen communiceren of handelen.

We zouden dus kunnen samenvatten:

Emoties maken ons als mens rijk, maar ook wijzer en bewuster van onszelf. We moeten alleen weten hoe ze te hanteren. U mag dus wel degelijk laten blijken dat u emoties heeft. De kunst is om uw emoties in de juiste dosis in te zetten. Sterker nog: u kan ze zelfs ‘gebruiken’ en bespreekbaar maken om uw boodschap extra kracht bij te zetten.

Martine De Prijcker, zaakvoerder HoriZon Training & Coaching

      Raadpleeg hier de abonnementsvoorwaarden.