De oorsprong van het woord ‘advocaat’ is terug te brengen naar het Latijnse werkwoord ‘advocare’, wat betekent ‘erbij roepen’. De ‘advocatus’ is aldus de ‘erbij geroepene’. Een advocaat werd al van in het Laat-Romeinse Keizerrijk[i] erbij geroepen om te spreken voor iemand anders die hier zelf niet of minder goed in was. Een advocaat bepleit met andere woorden iemand anders zijn zaak voor de rechters, hierbij gebruik makend van de gave van het woord.

Door één van de bijzondere volmachtbesluiten die op 9 april 2020 werden gepubliceerd werd door de regering beslist dat alle burgerlijke zaken die voor behandeling staan vastgesteld tussen 11 april en 3 juni 2020 (datum die kan verlengd worden), automatisch en van rechtswege, schriftelijk moeten worden behandeld.[ii]

Voor strafzaken wordt eveneens zoveel mogelijk menselijk contact tussen de beklaagde, de verdachte of gevangene en de rechtbank vermeden.[iii]

Op deze manier wordt een zeer belangrijk aspect van ons juridisch systeem buiten schot gezet: het pleidooi van de advocaat alsook de persoonlijke verschijning van de in het geding zijnde partij.

Mijn collega’s wezen me erop dat dit een verdoken aanloop zou kunnen zijn naar een definitieve ommekeer waarbij de schriftelijke procedure de norm zou worden in burgerlijke procedures. Met andere woorden, de mondelinge pleidooien van de advocaat die al dan niet samen met zijn cliënt voor de rechtbank verschijnt, zal de uitzondering worden. De zaak zal standaard in beraad worden genomen op basis van de schriftelijke stukken en de neergelegde conclusies.

Indien onze Minister van Justitie, advocatus en professor aan de KULeuven, van wie ik nog de lessen Vennootschapsrecht, Bank- en Effectenrecht en Deontologie mocht aanhoren, effectief deze weg op wenst, betreur ik dit ten zeerste. Ik heb nostalgische herinneringen aan de vrijdagochtenden van het academiejaar waar de studenten om 8 uur uit hun bed kropen (of rechtstreeks na het feesten doorgingen) om naar het pleidooi van onze huidige Minister te gaan luisteren.

Het is waar dat we veel, al dan niet alles, kunnen en zelfs moeten uitschrijven in de vorm van conclusies en dat in sommige gevallen het pleidooi op de zitting niet altijd een meerwaarde toevoegt aan het dossier.

Toch ben ik een fervente bepleitster van het pleidooi en wel om verschillende redenen.

Deze coronacrisis leert mij des te meer hoe belangrijk menselijk contact is en daaraan gekoppeld menselijke interactie.

Het pleidooi is een mondelinge en belangrijke samenvatting van de zaak

Op papier kunnen zeker en vast alle juridische argumenten met de nodige verwijzingen naar de wet, de rechtspraak en de doctrine worden uitgeschreven. Als het moet – maar dit is niet wenselijk – kan en gebeurt dit zelfs al te vaak op vele en vele bladzijdes papier. Ook al verzoeken de rechters aan de advocaten zich te beperken tot 20 aangename pagina’s lectuur, toch zal de meerderheid van de advocaten zich al “schuldig hebben gemaakt” aan conclusies die thesiswaardig zouden kunnen worden beschouwd.

Een pleidooi voor de rechtbank dient derhalve om de nodige accenten mondeling te kunnen toelichten, zoals een thesis of doctoraat ook altijd beëindigd wordt door een mondelinge presentatie.

De verduidelijkingen tijdens het pleidooi

De rechter kan tijdens de pleidooien vragen stellen aan de partijen, die hierop, ofwel zelf, ofwel bij monde van hun advocaat, onmiddellijk kunnen repliceren. Deze hands on aanpak laat toe dat de rechter een onmiddellijke en spontane reactie krijgt van de partijen zonder dat deze na een bericht van heropening van debatten nogmaals om bijkomende conclusietermijnen verzoeken. Als blijkt dat het antwoord complex is en hiervoor de nodige schriftelijke toelichting dient te worden verleend, kan nog steeds een bijkomend schriftelijk debat worden afgesproken.

Er zijn bovendien rechters die voorstander zijn van een interactief debat waarbij de rechter het dossier op voorhand heeft bestudeerd en gerichte vragen stelt aan de partijen tijdens het pleidooi. Hierdoor wordt het klassieke woord en wederwoord verbroken, maar blijft de mogelijkheid behouden om mondeling verduidelijkingen te brengen of accenten te leggen waar nodig.

De interactie met de rechter

Het pleidooi of de dag van de zitting is veelal het eerste reële contact tussen de rechter en de partijen en hun advocaten. Alle partijen staan letterlijk oog in oog met elkaar.

Het recht is het werk van menselijke (inter)activiteit. De mens maakt de wet, de mens gehoorzaamt deze wet of niet. Iemand lijdt schade, bijvoorbeeld door een (al dan niet foutieve) gedraging van een andere persoon. Ons rechtssysteem is één van schadeherstel en wil de schadelijder terugbrengen in een positie alsof deze de schade niet zou hebben geleden. Uiteindelijk moet een rechter over een situatie oordelen vooraleer de ene burger van de andere iets kan eisen.

Het recht is een product van de mens en daarom altijd menselijk. De beoordelingen gebeuren eveneens door mensen. Men verwacht een humane beslissing die recht en rechtvaardig is en rekening houdt met alle concrete omstandigheden. Wel, om rekening te houden met alle omstandigheden, dient de rechter eveneens rekening te kunnen houden met de concrete personen die betrokken zijn bij het geschil. Het is bijgevolg van cruciaal belang dat burgers de mogelijkheid bewaren om zich letterlijk te tonen aan de rechtbank. Het is daarnaast psychologisch enorm van belang om een geschil dat vaak al jaren aansleept en weegt op iemands leven in beraad te horen worden genomen nadat alles wat erover is kunnen worden gezegd, is gezegd (zowel schriftelijk al mondeling).

Indien we dit niet langer wensen, zouden we het recht even goed kunnen overlaten aan robots.

Besluit

Het pleidooi is met andere woorden de laatste belangrijke en cruciale stap in een ruimer proces (in de ruime zin van het woord). Deze laatste stap kan worden vergeleken met de laatste fase in een productieproces. Indien men bespaart op de afwerking van een product zal dit niet hetzelfde finale resultaat kennen en zal dit een effect hebben op de globale kwaliteit en waardering ervan.

Het is te betreuren dat de politiek in deze bizarre en moeilijke omstandigheden geen gebruik wil maken van de moderne technologie die er vandaag bestaat om justitie de steun in de rug toe te dienen die het verdient. De middelen zijn er. De wil bij de actoren van justitie is er ook, zoals blijkt uit de lokale initiatieven die door sommige Vrederechters en andere rechtbanken werden opgezet.

Als onze nationale televisiezender budget heeft om het alombekende Blokken-programma op veilige afstand met schermen bij de mensen thuis te laten doorgaan, hoe moeilijk kan het zijn dat er dan in de rechtbanken hetzelfde wordt georganiseerd?

In plaats van het pleidooi af te schaffen als norm, zou het moeten worden aangemoedigd, samen met de organisatie van de zittingen op een stipt tijdstip in een zittingszaal waar partijen, advocaten en rechter(s) stipt aanwezig zijn. Deze coronacrisis is net een opportuniteit om justitie te vernieuwen en om de digitalisering in een stroomversnelling te brengen, al was het niet dat het al lang tijd is voor een enorme draaikolk.

Ann Henckens

Advocate bij RENSON LEX