Door Flore Vavourakis. Flore zit in het laatste jaar van de onderzoeksmaster rechten aan de KU Leuven. Haar onderzoek focust enerzijds op Europees en internationaal recht, en anderzijds op juridische vraagstukken op de snijlijn tussen publiek- en privaatrecht. In het kader van haar studie werkte ze ook mee aan het project Case4EU, gericht op burgerschapsvorming in het secundair onderwijs aan de hand van casussen van het Hof van Justitie van de EU. Ze schrijft deze column in eigen naam.

“Μηδέν άγαν” – alles met mate

Het naderende einde van uw rechtenopleiding. Herinnert u zich dat? De weken en maanden waarin vragen aanzwellen, plannen kronkelen en reflectie zich opdringt. Een periode waarin een keurig uitgestippeld pad, plots op een roerig kruispunt uitkomt. Tijd om hard op de rem te staan is er niet, want naast al dat gepeins en getob moet er nog hard gewerkt worden. Toch wou ik even de tijd nemen om een reflectie met u te delen, een reflectie over ecologie, een thema dat vele van mijn ‘generatiegenoten’ niet onberoerd laat.

Ecologische balans

De rechtenopleiding vormt. Ze leert juristen de reflex aan om belangen af te wegen en de proportionaliteit te bewaken. Of het nu gaat om erfdienstbaarheden of vrijheid van meningsuiting, de jurist laat zich leiden door zijn figuurlijke weegschaal. Door die aangeleerde basishouding zorgt de jurist vaak voor nuance in maatschappelijke debatten. Die houding kan de jurist echter ook in zijn privéleven leiden. In het ecologische vraagstuk kan de jurist zijn weegschaal evenzeer benutten.

Ik ben zelf vegetariër. Dat is mijn persoonlijke afweging tussen mijn steentje bijdragen en mijn dagelijkse leven niet overdreven bemoeilijken. Een veganist of een flexitariër maakt andere afwegingen. Die persoonlijke balansen hebben weinig tot niets met politiek te maken. Jammer genoeg heerst bij sommigen wel de perceptie dat vegetariërs linkse propagandisten zijn, jongeren die arrogant met de vinger wijzen. Die gelijkstelling zit me niet lekker want ik wil u niet met de vinger wijzen, noch u verplichten hetzelfde te doen. Mijn vriend is bijvoorbeeld geen vegetariër en toch zie ik hem graag. Al moet ik toegeven dat het dankzij mij is dat hij nu met zijn drinkbus in plaats van met een plastic flesje naar de bib vertrekt. Een persoonlijke balans is dan wel eigen, ze wordt – gelukkig – ook beïnvloed door anderen.

Ik denk niet dat hét levenspad van de ecologie bestaat. Niemand leeft perfect. Een vegetariër met leren schoenen is niet hypocriet. U moet niet al uw plastic potjes in de vuilbak werpen, om ze snel te vervangen door ‘duurzame’ alternatieven. Dat zou het doel voorbijstreven – zo ziet u maar, ook de teleologische interpretatie komt in het dagelijkse leven soms van pas. Maar, staat u morgen in de winkel en kan u het financieel dragen – u raadt het al, het draagkrachtbeginsel – overweegt u dan lokaal textiel?

Dat een jurist in België geen perfect ecologisch levenspad kan bewandelen, mag geen immuniteit voor elke vorm van raad en kritiek zijn. Een persoonlijke afweging mag immers niet inert zijn.

Geen inertie

De tijdsgeest staat niet stil. We klaagden samen de overdreven verpakkingen in supermarkten aan, advocatenkantoren deelden massaal drinkbussen uit, de wetenschap, het onderwijs en de media wijzen op de oorzaken en de gevolgen van klimaatverandering en luchtvervuiling. Het blijft belangrijk om niet te onderschatten wat u zelf kan bijdragen: Kritiek en inspraak op nationaal en internationaal niveau zijn scherpe instrumenten van de jurist. Op persoonlijk niveau kan hij zijn eigen weegschaal regelmatig evalueren en bijstellen.

De vraag naar de uitgebalanceerde levenshouding van een ‘goed mens’ zou ons naar te filosofische sferen brengen, maar bij de eigenschappen van een goed jurist kunnen we wel even stilstaan. Die is eerst en vooral kritisch en blijft zich informeren. Dat wil ook zeggen dat hij niet zomaar op elke nieuwe ecologische kar springt. Het is misschien een banaal voorbeeld maar een nieuwe gft-zak die vocht doorlaat, verdient kritiek (heeft iemand daarover al naar de stad Leuven geschreven?) Goede evoluties moeten we daarentegen soms meer benadrukken. Tegelijkertijd mag dat de jurist niet blind maken voor blijvende pijnpunten, zoals het openbaar vervoer dat nog steeds niet voor iedereen toegankelijk is. Bovendien denkt de jurist ‘out of the box’. Dus waarom wordt er in de discussie over betaalbaar maandverband, niet eens over herbruikbare alternatieven gepraat?

In het klimaatdebat wordt mijn generatie soms verweten dat ze pessimistisch is, maar wat is er optimistischer dan streven naar een betere toekomst? We hebben wel degelijk vertrouwen in de wetenschap – tenslotte is het de wetenschap die ons op de problematiek wijst – maar wetenschappelijke oplossingen en individuele gedragswijzigingen zullen hand in hand moeten gaan. Dat brengt me bij een laatste kenmerk van een goed jurist: bescheidenheid. De rechtenopleiding vormt juristen, geen chemici of biologen. Dus moet de jurist zijn rol in het debat ook kennen. Luisteren naar andere experten is de enige manier om de balans voor uzelf überhaupt op te kunnen stellen. De jurist mag niet vergeten dat hij in sommige situaties zelf de leek is.

Een poos geleden was ik op een jobevent van een advocatenkantoor. Toen ik daar als vegetariër een hapje foie gras afsloeg, werd me verweten dat ik te veel ‘wereldverbeteraar’ ben om een goed advocaat te zijn. De advocaat in kwestie had wat te diep in het glas gekeken dan maak je sowieso niet echt de beste afwegingen, maar mijn nuchtere repliek is daarom niet minder terecht: alles met mate. Imperfectie kan u niemand verwijten, maar wel onverschilligheid.

Flore Vavourakis