Corporate Social Responsibility, in het zakenjargon kortweg CSR, is een zelfopgelegde vorm van ondernemerschap waarin de onderneming een maatschappelijk engagement op zich neemt, tegenover zichzelf, haar aandeelhouders, werknemers, klanten, schuldeisers en andere stakeholders, het milieu en het publiek in het algemeen.

CSR is voor een onderneming een uiting van burgerzin. Een onderneming die aan CSR doet, voert haar activiteiten op een wijze die per saldo het milieu en de maatschappij ten goede komt. Zij doet niet aan roofbouw.

Studies tonen aan dat dynamische en inventieve CSR-programma’s in sterke mate bijdragen aan de onderlinge cohesie tussen de bedrijfsleiding en de medewerkers van de onderneming, en aan hun beroepsvoldoening. Daarnaast vormen deze programma’s voor de buitenwacht een bewijs van de positieve maatschappelijke betrokkenheid van de onderneming.

Er zijn nogal wat ondernemingen die zich gemakshalve beperken tot een partiële lezing van CSR. Zij spenderen een fractie van hun inkomsten aan filantropische instellingen, aan initiatieven voor natuurbehoud of aan andere goede doelen, maar wijzigen fundamenteel niets aan hun manier van opereren. Op zich is er natuurlijk niets mis met het steunen van mens- of natuurlievende organisaties, maar welbegrepen CSR is een totaalconcept waarin de onderneming blijk geeft van haar brede maatschappelijke visie en betrokkenheid.

Winstoptimalisatie

Het oogmerk van zakendoen is niet zozeer het maximaliseren van winst, maar het optimaliseren ervan, door – op zich winstgevende – oplossingen aan te reiken voor problemen van mens en planeet.

De kernwoorden van dit nieuwe ondernemingsbegrip zijn betrouwbaarheid, integriteit (een concept dat deskundigheid omvat) en rechtschapenheid. Echte CSR bestaat erin deze waarden in te schrijven in de genetische code van de onderneming en haar maatschappelijke optreden over de gehele lijn.

U hebt het begrepen: de kernwaarden van dit nieuwe ondernemingsbegrip zijn oude bekenden van de advocatuur.

Advocaat-ondernemer

Wat inmiddels ook genoegzaam bekend is, is dat de wetgever de advocaten bestempeld heeft als ondernemers. Niet dat de wetgever daarmee iets bijster origineels bedacht heeft: altijd al moest een advocatenkantoor zich bedrijfsmatig organiseren opdat het voldoende overschot zou opbrengen om de leden ervan in staat te stellen te voorzien in een – hopelijk comfortabel – levensonderhoud voor henzelf en hun gezinsleden. Om dit te bereiken moest de advocaat denken als een ondernemer. Dat was al zo toen nog niemand er in de verste verte aan dacht om het Wetboek economisch recht of het faillissementsrecht toepasselijk te verklaren op de advocatuur. Het is nu nog steeds zo, meer dan ooit tevoren.

Dat de advocaat onverkort, ook in de juridische zin, een ondernemer is, is allerminst een onschuldige of ongevaarlijke keuze. Het kwalijke effect daarvan is namelijk dat de ondernemerskant van het beroep de bovenhand neemt boven die andere, nochtans veel essentiëlere maatschappelijke rol die de advocatuur speelt in de maatschappij.

Modern ondernemerschap en CSR

Als, zoals gebleken is, de aloude professionele kernwaarden van waardigheid, rechtschapenheid en kiesheid samenvallen met het modernste ondernemingsbegrip, dan is de mercantilisering van het beroep van advocaat een ondermijning van de eigen aard en daarmee ook een ontkenning van de hedendaagse ontwikkelingen in de zakenwereld.

Tegen deze achtergrond verbaast het niet dat, om hun geloofwaardigheid kracht bij te zetten, ook advocatenkantoren – terecht – hun maatschappelijk engagement de vorm geven van een CSR-programma.

Amerikaanse kantoren doen dit al decennialang. Zij tonen hun burgerzin met pro bono-werk. Ze gaan er prat op, materiële, logistieke en advocatuurlijke steun te verlenen aan allerlei lovenswaardige initiatieven, van plaatselijke kleinschalige gaarkeukens voor daklozen in de winter tot bijstand aan wereldberoemde symfonische orkesten.

DNA van de advocatuur

Toegegeven, dergelijke CSR dient niet zelden in hoofdzaak een marketing- of communicatiedoel. Toch is en blijft waarachtige Corporate Social Responsibility, die het keurmerk van de advocatuur vormt, op de allereerste plaats de discrete naleving van de traditionele kernwaarden van het beroep.

In deze context is het geen luxe artikel 1 van de Codex Deontologie van de Orde van Vlaamse Balies in herinnering te brengen. Daarin wordt het DNA van de advocatuur onder woorden gebracht – en het is in één beweging een definitie van loepzuivere advocatuurlijke CSR: “De advocaat oefent zijn beroep op deskundige wijze uit met eerbiediging van het beroepsgeheim, van de essentiële plichten van onafhankelijkheid en partijdigheid, en met het vermijden van belangenconflicten. Hij eerbiedigt de beginselen van waardigheid, rechtschapenheid en kiesheid, die aan het beroep ten grondslag liggen.”

Wie zijn beroep op deze wijze uitoefent, levert zijn of haar bijdrage tot een bij uitstek verantwoorde oplossing voor maatschappelijke noden. Opbouwend maatschappelijk engagement kan niet genoeg aangemoedigd worden. Dat geldt ook voor de aanwezigheid van advocaten in het maatschappelijke debat in al zijn geledingen.

Hier breek ik een lans voor een zeer bepaalde, additionele vorm van CSR voor advocaten: de inzet in de beroepsorganisaties. De nood is er vaak hoog. Word lid van de jonge balie, de raad van de Orde of de algemene vergadering van de Orde van Vlaamse Balies, of van één van de vele commissies van de balies of de OVB. Of word actief lid van organisaties die dicht bij het beroep staan en aansluiten bij uw karakter of gezindheid: Advocaten zonder Grenzen, de Liga voor de Mensenrechten, om maar een paar bekende namen op te noemen, maar u kent er vast nog veel meer.

Inzet daar is in één greep een maatschappelijke inzet.

Peter Callens – Of Counsel-advocaat Loyens & Loeff

Bovenstaande bijdrage is een samenvatting van een artikel van mr. Peter Callens verschenen in nummer 2020/1 van het tijdschrift Today’s Lawyer. Wilt u het volledige artikel raadplegen? Raadpleeg hier de abonnementsvoorwaarden.