​Vorige vrijdag hebben honderden magistraten in toga het Brusselse Poelaertplein bezet voor een heuse betoging. Dat zorgde voor mooie foto’s en enkele straffe quotes. De magistraten zijn veelal bedaard, wat verklaart waarom ze voor hun mediagenieke uitvallen beroep deden op de woordvoerders van de hoven en rechtbanken. Dat zijn geen persrechters (ze zijn ook geen magistraat), maar ze moeten met hun scherpe pen en gladde tong de boodschap beter in de markt zetten. Het is daarbij ook de kunst om altijd opnieuw op dezelfde nagel te kloppen zonder dat het irriteert of de nagel helemaal weggeklopt is.

De wijze waarop problematische opvoedingssituaties bij jongeren worden aangepakt, is al even schrijnend als die van de gevangenen die eigenlijk in de psychiatrie thuishoren. En dan zijn er de aftandse gerechtsgebouwen en mensonwaardige gevangenisaccommodatie. Dat alles is stilaan een snelkookpan die op het punt staat te ontploffen.

Dat alles gaf vorige vrijdag, en na de betoging, aanleiding tot een televisiedebat in de studio van Terzake tussen de voorzitster van de magistratenvereniging Mens & Maatschappij (die zich geen vakbond wil noemen, maar nu wel noodgedwongen die positie inneemt) en Koen Geens in zijn hoedanigheid van “wise man” en gewezen minister van Justitie (waarom de echte minister niet wilde debatteren, bleef onduidelijk, maar zo ontstond wel het vermoeden dat ze het debat wilde ontwijken).

De voorzitster van de magistratenvereniging had duidelijk geoefend om heldere en voor het brede publiek toegankelijke voorbeelden uit te kiezen. Er waait een nieuwe wind in magistratenland. Nu ze al lang hun ivoren toren hebben verlaten, wegen ze op het maatschappelijk debat.

De gewezen minister had niet zijn beste dag. De doorgaans minzame professor was nu plots een knorpot met een hoog Frans Timmermans-gehalte. In de commentaren na de Nederlandse parlementsverkiezingen wordt het verlies van de sociaaldemocraten toegeschreven aan de te hoge intelligentie van die Timmermans. Hij weet te veel, is te slim, spreekt te veel talen en is daardoor arrogant en dus niet betrouwbaar. Voor vele intellectuelen is dat een ontnuchterende vaststelling. En ja, Koen Geens was een beetje in hetzelfde bedje ziek. Hij gaf de indruk dat hij even de magistraten als zijn studenten moest behandelen. Dat is, zo blijkt uit wandelganggeruchten, in de magistratuur niet erg goed onthaald. Vooral zijn nogal betwistbare uitspraak dat de overbevolking van de gevangenissen niet de verantwoordelijkheid is van de politiek maar wel van de rechters, zette kwaad bloed. Magistraten beslissen (vooralsnog) wie naar de gevangenis moet en wie vrij komt, en dus is het hun fout als de gevangenissen overvol zitten. Zou een student die dergelijke redeneringen maakt ook op het examen aan de universiteit als geslaagd worden beschouwd?

Is het toch niet eerder zo (let op de nuance, typisch iets voor juristen) dat alles begint met een wet die bepaalde handelingen strafbaar stelt en die wetten door het parlement in elkaar worden geknutseld? En kan het zijn dat de wetgevende macht steeds vaker handelingen strafbaar stelt, omdat de moed ontbreekt om aan het brede publiek uit te leggen dat de samenleving vaak niet beter af is met langgestraften die in een vergeetput worden gedumpt en daar een mensonwaardige behandeling moeten ondergaan?

Het televisiedebat eindigde dus in een klassiek dovemansgesprek. Dat maakte ook dat het goede journalistiek was, omdat het zichtbaar blootlegde wat hét pijnpunt is in die hele discussie: de magistraten en de politiek zitten in een ander universum en de burger is lijdend voorwerp. De magistraten weten ook dat de problemen niet in een handomdraai kunnen worden opgelost, maar ze hebben een punt wanneer ze om wat respect vragen. De balie heeft dan ook de magistratenacties gesteund, want de advocaat is bij uitstek diegene die als vertegenwoordiger van een cliënt ziet hoe ongestructureerd justitie moet werken.

Er zijn maatregelen nodig op korte, middellange en lange termijn. Die plannen zijn er, maar de discussie is versnipperd. Er is nood aan gestroomlijnde communicatie, zodat ook het publiek kan vatten wat de uitdagingen zijn en welke de consequenties zijn van de keuzes die zullen moeten worden gemaakt.

Wie over de toestand van justitie schrijft, is het aan zichzelf verplicht een nieuw idee te lanceren, dat dan boven op de stapel van de goede voornemens kan belanden. Toen er maatschappelijke beroering kwam over de welig tierende drugspolitiek, werd in ons land een “drugscommissaris” aangesteld, die geen bevoegdheden heeft in concrete dossiers maar een sensibiliserende rol kreeg toegedicht.

Waarom dan nu niet een magistratencommissaris benoemen, die als taak krijgt iedereen te sensibiliseren en draagvlak kan creëren voor een organisatorische revolutie bij justitie?

​​​​​​​​​​​​​​​Hugo Lamon

​Lees hier meer columns van meester Hugo Lamon over Justitie.

Op de hoogte blijven van alle nieuwigheden binnen justitie, advocatuur en de juridische en fiscale wereld? Volg Jubel.be op LinkedIn.