Fleer op één. In Fleer op één reflecteert elke eerste van de maand een gerenommeerd rechtsdenker over justitie in België en daarbuiten. Prof. dr. Frank Fleerackers, hoogleraar Rechtsdenken aan de KULeuven, instigeert het recht van de filosoof. Deze maand staat hij stil bij de alternatieve geschillenregeling.
Alternatieve geschillenregeling?
Alternatieve geschillenregeling is in. Sinds de jaren ’80 van de vorige eeuw ontwikkelde zich in de Verenigde Staten, vooreerst buiten doch vervolgens evenzeer binnen de rechtsfaculteiten, een streven naar alternatieve vormen van geschillenregeling naast de reguliere gerechtelijke procedures. In een sfeer van deregulering werd gepleit voor een menselijkere en creatievere afhandeling van conflicten. Ondertussen is deze evolutie ontaard in, enerzijds, een opbod van veelsoortig amateurisme en, anderzijds, een recuperatie door de bestaande juridische wereld.
De laatste jaren werd in de ons omringende landen en in België met de moed der wanhoop een reeks wetgevingsinitiatieven uitgewerkt rond ADR, als gold het de heilige graal van juridische effectiviteit.
Ook het oude continent zag gaandeweg de opkomst van ADR met lede ogen tegemoet, ietwat onwennig zelfs. Door individualisering en democratisering van samenlevingsinstituties zoals de juridische, werd een hogere bevraging geregistreerd van werelden, die zich voorheen vrijwel per definitie als verheven, als afgescheiden, konden opstellen. Van de koning geen kwaad, van het recht evenmin. In de meeste landen hebben de perceptie en mediatisering van een aantal juridische schandalen deze bevraging nog versterkt. Hoewel de meeste codices reeds verscheidene vrijere vormen van conflictregeling incorporeerden, zoals verzoeningsprocedures die evenwel vaak dode of halfdode letter bleven, werd de laatste jaren in de ons omringende landen en in België met de moed der wanhoop een reeks wetgevingsinitiatieven uitgewerkt rond ADR, als gold het de heilige graal van juridische effectiviteit.
Recht is niet vrijblijvend, ontstaat en bestaat enkel in en door de casus, in en door de praxis.
Nochtans vormt die effectiviteit terecht het centrale thema, niet louter van elke geschillenregeling, maar ook en vooral van elke zichzelf respecterende rechtstheorie of -filosofie, van elk zich respecterend rechtsdenken. Recht is niet vrijblijvend, ontstaat en bestaat enkel in en door de casus, in en door de praxis. Vanuit het menselijk verschil en de uitdrukking ervan in het intermenselijk geschil, komt de casus tot stand: differentieel en dynamisch. Deze litanie toont aan hoezeer een goed begrip van geschillenregeling en recht a fortiori een diepgaande kennis veronderstelt van de wijze waarop het menselijk verschil aanleiding geeft tot de casus van het geschil en de nood aan regeling of zelfs regulering door het recht. Indien een jurist zich terdege beslagen op dat differentiële ijs wil wagen, dan zal hij zich vooreerst en vooral een æffectieve attitude moeten eigen maken die hem toelaat de onderlinge verschillen als veranderlijke affectoren te onderkennen. Zo zal hij de mens als actor van een geschil een bewogen beweger noemen, geraakt door affectoren die niet de zijne zijn, en bijgevolg wijzigen en gewijzigd worden in een vrijwel onnavolgbare differentiële dynamiek.
Enkel een mens, nimmer een institutie, kan de fijnmazigheid opbrengen om dergelijk verschil in beweging te analyseren en geschillen tot regeling te brengen. Tot regeling en niet tot oplossing, omwille van de onherleidbare beweging in verschil. Indien een jurist de kennis en attitude verwerft om deze unieke doch telkens andere wereld te benaderen, dan maakt hij kans op een effectieve geschillenregeling.
Alras moge blijken dat een effectieve regeling van intermenselijke geschillen, alternatief of niet, samenhangt met de wijze waarop de differentiële dynamiek van de werkelijkheid in die regeling benaderd wordt. Zo bekeken moge duidelijk zijn dat wat als alternatief omschreven wordt, dient geïnterpreteerd te worden als indicatie van de noodzaak tot werkelijkheidstoetsing, veeleer dan als een daadwerkelijk en prijzenswaardig alternatief. ADR of alternatieve geschillenregeling vormt hooguit een modus, die ons toelaat met enige overtuiging aan te tonen welke specifieke aspecten van de werkelijkheid als wereld van verschil en dynamiek in het reguliere recht onvoldoende aan bod komen. Het succes van alternatieve geschillenregeling moge dan ook nimmer leiden tot de uitbouw van een parallel systeem.
Idealiter dient ADR, vanuit haar praxis, de reguliere adjudicatie en het klassieke recht te infecteren met differentiedenken opdat het recht de complexiteit van de eenentwintigste-eeuwse werkelijkheid volge, zoals ook Duncan Kennedy oproept tot bevrijding en vrijlating van alle werkelijkheidsgerelateerde elementen, die door het recht steevast verdrongen worden (KENNEDY, D., A Critique of Adjudication (fin de siècle), Harvard University Press, Cambridge). Dan moge inderdaad de praxis van alternatieve geschillenregeling deze levensnoodzakelijke update tot realiteit brengen, zodat het recht zelf aan effectiviteit wint. En voor het overige geldt, zoals ADR-oervader Frank Sander bleef herhalen: fit the forum to the fuss. Dat wil zeggen: laat de casus nooit bepaald worden door de procedure, maar kies de procedure telkens opnieuw zorgvuldig in overeenstemming met de dynamische eigenheid van de casus. Telkens opnieuw, want voor een jurist is deze oefening misschien wel de meest vormende, een oefening die hem bij elke nieuwe zaak ertoe verplicht de casus, die steeds anders is en voortdurend verandert, als norm te hanteren voor de wijze waarop de geschilprocedure loopt. Binnen het recht.
Lees hier andere reflecties van prof. Fleerackers
0 reacties