De gebeurtenissen bij de Hoge Raad voor de Justitie kunnen hier niet onvermeld blijven, al verscheen hierover al eerder mijn opiniebijdrage in Knack. De Hoge Raad voor de Justitie heeft zelf het boetekleed aangetrokken. Die had natuurlijk niet veel keuze wilde hij niet iedere geloofwaardigheid verliezen, zeker als blijkt dat er in de door de Grondwet verankerde instantie – die moet zorgen voor objectieve benoemingen in de magistratuur- zelf gesjoemeld is met toegangsexamens.

De situatie valt natuurlijk niet goed te praten maar hopelijk is er nog ruimte voor nuance. Geen enkele organisatie ontsnapt aan de menselijke zwakheid die soms opduikt. De snelle reactie van de Hoge Raad toont ook aan dat de interne controlemechanismen zegevierden. Dat belette de hoofdredacteur van De Standaard echter niet om vlijmscherp uit te halen met zijn in vitriool gedrenkte pen: “De fraude bezorgde magistraten van hoog tot laag gisteren rillingen omdat de stank van klassenjustitie, zo’n breed verwijt sinds de zaak Reuzegom, plotseling penetrant wordt en het rot bloot ligt. Het zit aan de kop van de vis” (“De stank van klassenjustitie”, DS, 5 maart). De Hoge Raad zou leiden aan normvervaging en vaker intern kritiek krijgen “wegens te zacht ingrijpen”. Zeg dat De Standaard het gezegd heeft, maar nog wel nooit eerder.

De feiten zijn natuurlijk verwerpelijk en onbegrijpelijk. Volgens het persbericht van de Hoge Raad hebben zowel de frauderende kandidaat als het lid van de Hoge Raad de feiten toegeven. Wat brengt een advocaat en een hoge magistraat ertoe om zo hun carrière op het spel te zetten? De motieven zijn niet bekend. Betrof het een loutere vriendendienst, of is er toch sprake van een voor-wat-hoort-wat? Het doorspelen van examenvragen gebeurt ook – en gelukkig maar uiterst zelden – in andere sectoren. De Morgen (6 maart) verwijst naar het verhaal van een leraar die vragen doorspeelde in ruil voor naaktbeelden en het verhaal van de leerlingenbegeleider die dat deed “uit een misplaatste vorm van sympathie”. Dat betekent natuurlijk niet dat het gehele onderwijs corrupt is en er sprake is van “klassenonderwijs”.

In hetzelfde artikel in De Morgen wijst de coördinator Integriteitszorg van de Vlaamse overheid op het belang van preventie. Dat kan door altijd en overal sterk in te zetten op deontologie. “Een moreel kompas kan soms wat kallibratie verdragen, als de stoel – en de status die daaraan vastkleeft – te comfortabel wordt”. Ze spreekt in algemene termen en vanuit haar ervaring bij de Vlaamse overheid, maar hetzelfde geldt voor de juridische wereld. Een doorgedreven sensibilisering voor deontologische beginselen voor magistraten en advocaten zou er zeker toe kunnen bijdragen dat de burger meer vertrouwen krijgt in justitie. Er wordt reeds jaren gepleit voor een “positieve deontologie” die bij het vastleggen van die gedragsnormen vertrekt vanuit wat de bevolking mag verwachten (en niet wat de beroepsgroep zelf vooropstelt). Het is zeker de moeite waard om na te denken wat bijvoorbeeld de “waardigheid in het privéleven” precies moet betekenen voor een magistraat. In het standaardwerk Statuut en deontologie van de magistraat valt daarover te lezen dat van zodra een magistraat in het openbaar verschijnt deze er voor moet zorgen “ dat hij geen gedrag vertoont waar rechtzoekenden aanstoot aan kunnen nemen en dat zodoende het vertrouwen in justitie kan schaden. De magistraat blijft koelbloedig, zelfs in vrij extreme omstandigheden”. Wat betekent dat dan precies?

In zijn professioneel leven laat de magistraat zich, nog steeds volgens het genoemde standaardwerk, niet beïnvloeden “door de druk van de publieke opinie die mogelijk opgevoerd wordt door de media, zoals dat het geval is bij zaken die grote opschudding veroorzaken”. Is dat wel altijd realistisch?

Ook advocaten moeten deontologische principes naleven en handelen met “waardigheid, kiesheid en rechtschapenheid”. Dat zijn natuurlijk heel vage open normen en overigens is de invulling ervan evolutief. Het kan ook aanleiding geven tot selectieve toepassing en daardoor zorgen voor interne klassenjustitie.

Ethische gedragsnormen zullen vaak aanleiding geven tot interpretatie. Daarbij is de vraag aan de orde of die deontologie zich niet tot de essentie moet beperken. Dat is zowel voor magistraten als voor advocaten de vereiste onafhankelijkheid die noodzakelijk is voor het vertrouwen van de burger en het daaruit voorvloeiend beroepsgeheim. Deontologie is er voor de burger, niet voor de rechters en advocaten, die op die wijze vertrouwen moet blijven behouden (of herwinnen) in justitie. Dat is een lange weg met vallen en opstaan, maar daarbij moeten we woorden indachtig blijven die toegeschreven zijn aan Willem van Oranje: “Point n'est besoin d'espérer pour entreprendre, ni de réussir pour persévérer”.

Hugo Lamon

Lees hier meer columns met de visie van meester Hugo Lamon op Justitie.

Op de hoogte blijven van alle nieuwigheden binnen justitie, advocatuur en de juridische en fiscale wereld? Volg Jubel.be op LinkedIn.