Het Trumpisme is een politieke stroming die zich ontwikkelt tot een gevaarlijke aanval op de fundamenten van de rechtsstaat in de Verenigde Staten. Waar democratische instituties traditioneel als waarborg dienden tegen machtsmisbruik en arbitraire overheidsbesluiten, heeft het Trumpisme deze instituties systematisch ondermijnd, verdacht gemaakt en tot obstakels voor persoonlijke macht uitgeroepen.
Deze trend heeft zich versterkt in Trumps tweede ambtstermijn, waarbij het respect voor rechters, het recht op een eerlijk proces en de menselijke waardigheid onder vuur zijn komen te liggen. Wat begon als een populistische beweging met een anti-establishmenttoon, is intussen verworden tot een autocratisch project dat zich kenmerkt door vulgariteit, intellectuele armoede, autoritair verlangen en een fundamenteel gebrek aan respect voor het recht zelf.
De rechterlijke macht, die als hoeksteen van een democratische rechtsorde hoort te functioneren, wordt weggezet als een hinderpaal
Een recent voorbeeld van deze ontsporing is Trumps aankondiging dat hij het beruchte gevangeniseiland Alcatraz wil heropenen om daar de “meest meedogenloze en gewelddadige criminelen” te huisvesten. Wat op het eerste gezicht klinkt als een daad van ‘law and order’, blijkt bij nadere beschouwing vooral een cynische aanval op de rechtsstaat en de rechterlijke macht. In zijn eigen woorden verklaarde Trump dat hij het heropenen van Alcatraz overweegt omdat “zoveel van deze geradicaliseerde rechters processen willen voor elke persoon die illegaal ons land is binnengekomen”. Hij beschouwt het toekennen van fundamentele rechtsbescherming aan migranten — mensen die dikwijls vluchten voor oorlog, vervolging of uitzichtloosheid — als een obstakel dat uit de weg geruimd moet worden. De rechterlijke macht, die als hoeksteen van een democratische rechtsorde hoort te functioneren, wordt weggezet als een hinderpaal, en in plaats van het naleven van het recht wordt het ongedaan maken van dat recht voorgesteld als daadkrachtig bestuur.
Dat een president met zo’n retoriek en beleid nog altijd grote steun geniet, zegt veel over de verontrustende verschuiving in het Amerikaanse politieke landschap. Het Trumpisme heeft zich losgezongen van de liberale democratische traditie waarin grondrechten en checks and balances centraal staan. In plaats daarvan koestert het een vorm van leiderschap die geen verantwoording meer duldt en waarin loyaliteit aan de leider belangrijker is dan trouw aan de Grondwet.
De voortdurende aanvallen op rechters, die Trump “radicalen” noemt, passen in een bredere strategie: het delegitimeren van elke onafhankelijke macht die zijn beleid zou kunnen beperken. In het verlengde daarvan wordt ook de pers systematisch aangevallen als ‘fake news’, worden verkiezingsuitslagen in twijfel getrokken en wordt oppositie niet gezien als politiek verschil, maar als vijandigheid die geëlimineerd moet worden.
Wat in deze context bijzonder verontrustend is, is de openlijk autocratische taal waarmee Trump zich uitlaat. Het idee dat men miljoenen mensen zonder proces zou kunnen opsluiten of deporteren, is niet alleen ongrondwettelijk, het is ook een fundamentele breuk met de waarden waarop het Amerikaanse rechtssysteem is gebouwd. Rechtsbescherming geldt in een rechtsstaat voor iedereen — niet alleen voor burgers, maar ook voor vreemdelingen. De idee dat een leider zich kan onttrekken aan juridische controle, dat hij naar eigen goeddunken gevangenissen kan heropenen en herinrichten zonder parlementaire goedkeuring of openbaar debat, is het schoolvoorbeeld van autocratisch denken. Wie deze trend zonder verzet laat voortbestaan, capituleert voor een vorm van machtspolitiek die niets meer met democratie te maken heeft.
De heropening van Alcatraz symboliseert de terugkeer naar een repressief en oncontroleerbaar systeem waarin de leider beslist wie en hoe opgesloten moet worden, zonder dat er nog sprake is van een rechterlijke toetsing.
De heropening van Alcatraz, een historisch monument dat inmiddels functioneert als toeristische attractie en symbool van het Amerikaanse strafrechtelijke verleden, wordt door Trump gepresenteerd als een daad van kracht. Maar in werkelijkheid symboliseert het vooral de terugkeer naar een repressief en oncontroleerbaar systeem waarin de leider beslist wie en hoe opgesloten moet worden, zonder dat er nog sprake is van een rechterlijke toetsing. Dit is niet slechts een symbolische daad, het is een signaal aan de natie dat de fundamentele waarden van het recht — eerlijk proces, menselijke waardigheid, onafhankelijke rechtspraak — niet langer worden gerespecteerd. Het is een directe aanval op het legaliteitsbeginsel, dat bepaalt dat niemand kan worden gestraft of van zijn vrijheid beroofd kan worden zonder dat daarvoor een wettelijke grondslag en een eerlijk proces bestaan.
Ook de manier waarop Trump spreekt over migranten is illustratief voor het autocratische karakter van zijn politiek. Hij noemt hen “criminelen, tuig en gewelddadige overtreders” — zonder enige nuancering, zonder oog voor individuele omstandigheden en zonder erkenning van hun mensenrechten. Deze ontmenselijking is een klassieke techniek van autoritaire regimes: door groepen systematisch te stigmatiseren, wordt het makkelijker om hen rechten te ontzeggen. Het is dezelfde logica die aan de basis lag van de interneringskampen voor Japans-Amerikanen tijdens de Tweede Wereldoorlog of de rassenscheidingswetten in het Zuiden. Het Trumpisme neemt deze geschiedenis niet als waarschuwing, maar als inspiratie.
Dat is het gevaar van het Trumpisme: het ondergraaft de rechtsstaat niet van buitenaf, maar van binnenuit, met gebruik van democratische middelen voor antidemocratische doeleinden
De juridische implicaties van deze evolutie zijn ernstig. Als de rechterlijke macht systematisch onder vuur wordt genomen en uiteindelijk genegeerd of buitenspel gezet, verdwijnt het laatste bolwerk dat burgers beschermt tegen willekeur en misbruik. Zonder onafhankelijke rechters, zonder eerbiediging van het due process, zonder toegang tot rechtsmiddelen verandert een democratie in een dictatuur met verkiezingen. De façade blijft overeind, maar de inhoud is verrot. En precies dat is het gevaar van het Trumpisme: het ondergraaft de rechtsstaat niet van buitenaf, maar van binnenuit, met gebruik van democratische middelen voor antidemocratische doeleinden.
Deze autocratische neiging gaat bovendien hand in hand met een cultuur van vulgariteit en anti-intellectualisme. Serieuze juridische argumenten worden afgedaan als ‘elitair geneuzel’, complexe maatschappelijke vraagstukken worden gereduceerd tot simplistische slogans en iedereen die vraagtekens plaatst bij de leider wordt afgeschilderd als verrader of vijand van het volk. Het politieke discours wordt platgeslagen, het publieke debat vergiftigd. En wie zich beroept op rechtsstatelijke beginselen, wordt beschuldigd van zwakte of lafheid. Het resultaat is een giftige mix van populisme en machtswellust, die haaks staat op de kernwaarden van een open, vrije samenleving.
Dat dit alles plaatsvindt in een land dat zichzelf lange tijd als baken van vrijheid en democratie beschouwde, maakt het des te schrijnender. De Verenigde Staten hebben zich in het verleden met recht gepresenteerd als verdediger van mensenrechten en constitutionele vrijheden. Maar onder het Trumpisme dreigen ze die morele autoriteit volledig kwijt te raken. Wanneer een president het recht tot vijand verklaart, wanneer rechters worden bespot en bedreigd, wanneer vreemdelingen zonder proces worden opgesloten, dan is er geen sprake meer van democratisch leiderschap — dan spreken we over dictatuur.
Het is dan ook aan juristen, academici, journalisten en burgers om dit gevaar te benoemen en te bestrijden. De rechtsstaat is geen vanzelfsprekendheid. Hij bestaat slechts zolang mensen bereid zijn hem te verdedigen — ook tegen hun eigen leiders. Het Trumpisme is geen gewoon politiek verschil van mening. Het is een ideologische aanval op de fundamenten van de democratie, en verdient als zodanig onze waakzaamheid, onze kritiek en onze onverzettelijkheid. Want wie zwijgt wanneer het recht wordt afgebroken, maakt zichzelf medeplichtig aan de ondergang ervan.
Pierre Thiriar – Deze bijdrage vertolkt louter de opinie van de auteur in eigen naam
0 reacties