Hieronder vindt u de schriftelijke neerslag van de toespraak van Bart Willocx, eerste voorzitter van het hof van beroep van Antwerpen, bij de opening van het gerechtelijk jaar.
Geachte collega’s,
Geachte aanwezigen in uw respectieve hoedanigheden,
Van harte welkom bij de opening van dit gerechtelijk jaar na een zomer bol van geopolitieke conflicten. Het deed pijn, als mens en als magistraat, om al het leed en de bijhorende onmacht te moeten aanschouwen. Na WO2 heeft men getracht om via verdragen en internationale instanties dergelijk lijden in het bijzonder van kinderen en van buitenstaanders te vermijden, doch dat alles lijkt ver weg. Het is hard zoeken naar het recht om deze conflicten tot bedaren te brengen. Recht en rechtvaardigheid zijn een basisnood van elke mens, overal ter wereld. De internationale situatie noopt jammer genoeg tot bescheidenheid omtrent recht als pacificator, maar tegelijk wijst ze ook op de cruciale taak die we hebben binnen ons ressort Antwerpen-Limburg om met name die veilige en rechtvaardige samenleving voor onze rechtzoekenden zoveel mogelijk te realiseren.
De procureur-generaal zal dadelijk een gedetailleerde stand van zaken van de rechtsbedeling in ons ressort geven. Er gebeurt veel goeds in ons ressort. Er is sterke rechtspraak, juridisch van hoge kwaliteit, menselijk raak, op korte termijn uitgesproken, in het kader van een dienstverlening die er het beste van maakt. Tegelijk zit er nog heel wat fout aan onze justitie, we kunnen onmogelijk tevreden zijn. Jullie kennen de problemen, in de 5 voor 12-acties werden ze duidelijk aangekaart, de procureur-generaal gaat er dadelijk op in. Ik wil uitdrukkelijk hem en alle collega’s en in het bijzonder de korpschefs van ons ressort danken voor de goede samenwerking het afgelopen jaar. Over de acht verschillende entiteiten van de zetel heen, maar ook samen met het openbaar ministerie, werd er naar elkaar geluisterd, overlegd, en vervolgens met één stem gesproken. Er was organisatie en strategie. We werden door onze attaché prima gesteund op het vlak van communicatie. We konden de verschillen opzij zetten omdat we de inhoud lieten primeren. Enkel dergelijke ééndracht kan ons helpen om sterk genoeg te staan ten opzichte van een te weinig geïnteresseerde politiek en een bevolking met weinig vertrouwen in justitie.
Voor de vakantie hebben acties geleid tot taskforces en tot het zogenaamde hefboomplan. We zijn hier samen met juristen, en niet met werktuigkundigen, maar een hefboom zou een mechanisme moeten zijn om van iets kleins iets veel groters te maken. Ondanks de goede bedoelingen is het plan inderdaad beperkt, maar vooral, het is niet duidelijk hoe dit meteen naar iets veel groters gaat leiden. Een veel omvattender, concreet plan met bijhorend budget, is nochtans meer dan nodig. Met alle korpschefs van het ressort samen hebben we dan ook besloten om onze acties verder te zetten. Met een andere periodiciteit, maandelijks, met soms andere accenten ook. De noden zijn onverminderd aanwezig, we kunnen dan ook enkel doorzetten.
Opnieuw zal de vraag komen: waarom deze acties en waarom nu? Omdat men aan jullie pensioen zit? Vooreerst dit: ik zie niet in waarom een magistraat niet zou mogen vragen dat afspraken in redelijke mate worden nagekomen en dat de functie voldoende aantrekkelijk zou blijven? Waarom men, magistraat zijnde, met toch een bijzondere positie in ons staatsbestel, niet zou mogen vragen dat er een echt overleg plaatsvindt, zoals voor andere beroepsgroepen, waarbij met respect en op basis van cijfers wordt gediscussieerd?
Wanneer we verder actie voeren is dit omdat we magistraat zijn geworden om recht te doen aan de maatschappij, om zaken in de goede richting te duwen – Bart Willocx
Maar hoe dan ook, het gaat evident over heel wat meer dan de pensioenen. Wanneer we verder actie voeren is dit omdat we magistraat zijn geworden om recht te doen aan de maatschappij, om zaken in de goede richting te duwen. Wanneer je moet vaststellen dat dit, jaar na jaar, decennialang, in belangrijke mate niet lukt door een gebrek aan visie, aan moed, aan samenwerking en vooral aan budget, en je moet vaststellen dat de mensen die op ons moeten kunnen rekenen hier telkens opnieuw het slachtoffer, jammer genoeg ook letterlijk, van worden, wel dan hebben we de verplichting om ons te laten horen.
Onze rechtspraak moet effectief zijn, ze is er niet voor de vorm. Onze dienstverlening moet aangepast zijn aan deze tijd, niet aan de vorige eeuw. De uitvoering van uitspraken moet problemen oplossen, niet vergroten.
We komen op voor de burger, voor zijn rechtszekerheid, zijn vrijheid, zijn veiligheid, omdat dit de kern van onze functie is – Bart Willocx
We willen niet medeplichtig zijn aan deze verwaarlozing en nalatigheid, sommigen noemen het zelfs een verrottingsstrategie.
We komen op voor de burger, voor zijn rechtszekerheid, zijn vrijheid, zijn veiligheid, omdat dit de kern van onze functie is. De 5 voor 12-acties zullen dan ook worden verder gezet, niet tegen iets of tegen iemand, maar voor een rechtsbedeling die de burger verdient. We zullen aanklagen, maar we zullen ook voorstellen doen en nagaan wat we zelf beter kunnen doen.
Maar vandaag willen we ook verder kijken, en vieren want het hof van beroep, arbeidshof, parket-generaal en auditoraat-generaal Antwerpen bestaan vijftig jaar. Jullie zagen daarnet het filmpje van de installatie van het hof vijftig jaar geleden. Het komende semester organiseren we een aantal boeiende activiteiten in het kader van dit jubileum. Zo kijken we op 26 september terug naar de afgelopen vijftig jaar met onze collega’s van toen en nu. We gaan in het najaar ook op verschillende manieren in dialoog met jongeren, en via tedtalks kijken we naar de toekomst van justitie, samen met de UA en de balie. Allen hartelijk welkom op deze en andere activiteiten, meer info volgt.
De oprichting van de beroepsinstanties in Antwerpen werd reeds lang gevraagd en uiteindelijk in 1975 bekomen, men noemde het “het sluitstuk van een meer dan een eeuw durende strijd”. Ze kwam voort uit de taalstrijd en uit de federalisering, en uit een terecht streven naar nabijheid voor een dergelijk groot aantal zaken. Al snel zouden er infrastructurele problemen opspelen en al snel werd er ook geklaagd over de gebrekkige veiligheid, ook in dit gebouw is dit nog steeds niet geregeld ondanks beloftes, men neemt een grote verantwoordelijkheid. Er was ook steeds een tekort aan magistraten en aan griffiepersoneel. Soms leidde dit tot uitbreiding, we gingen van 30 naar 63 raadsheren, maar vaak ook niet, wat dan weer tot grote achterstand leidde. In 1989 was deze in Antwerpen de grootste van het land, maar alle respect voor de collega’s van toen, en ook van nu, want intussen zijn we reeds een hele tijd het hof met de kortste doorlooptijden. Magistraten waren bij aanvang mannelijk en politiek benoemd. Intussen zijn we met een duidelijke meerderheid aan vrouwen, en vormen examens de filter om magistraat te worden, al wordt de aantrekkelijkheid van het beroep duidelijk een risico. IT en een eigentijdse dienstverlening waren steeds een probleem, al heeft het hof op bepaalde momenten het voortouw genomen, denken we aan Vaja. Jammer genoeg blijft de informatisering een processie van Echternach, we blijken als hoven ook niet prioritair, en dat is vooral heel jammer omdat dit hét middel is om uit een aantal knopen voor justitie te geraken: betere dienstverlening aan advocaten en burgers, efficiënter werken, fenomeengerichte standaardisering en automatisering, betere verspreiding, analyse en voorspelbaarheid van de rechtspraak, ondersteuning door artificial intelligence, enz. Een bedrijf zou hier al lang een beloftevol investeringsplan uit gepuurd hebben. Wijzigingen in de procedure of de wetgeving bleven te lang uit of kwamen dan plots en gingen gepaard met heel wat protest, waarna ze, dat moeten we ook toegeven, vaak vlot werden toegepast en zonder meer gemeengoed werden. Ook nu blijven aanpassingen aan onze procedure te lang uit, bijvoorbeeld om de procedures participatiever te maken. Ik kan zo nog een hele tijd doorgaan in de beschrijving van vijftig jaar hof en parket-generaal in de media. Zo is ook de aanklacht van het plaatstekort in de gevangenissen jammer genoeg een evergreen. Dit zou ons echter te ver leiden, en is voor de jubileumactiviteiten die er aan komen. Je kan het overigens kort samenvatten: heel veel aanklachten kwamen telkens en telkens weer terug, al werd er voor sommige wel vooruitgang geboekt. We gaan de info hierover en over opmerkelijke zaken in de loop van deze vijftig jaar op een site plaatsen en op borden in de wandelzaal, waarover later meer.
Terugkijken helpt om één en ander te relativeren. Maar er zijn nieuwe ontwikkelingen die we moeilijk kunnen relativeren. Justitie is doorheen de jaren meer onafhankelijk geworden van politiek en ideologie. Er werd gewerkt aan een versterking en een verfijning van de rechtsstaat, bijvoorbeeld door de objectivering van de benoemingen. Maar het concept van onafhankelijke rechtspraak binnen een rechtsstaat werd in de afgelopen vijftig jaar niet in vraag gesteld. Ik eindig waar ik begon, bij de verontrustende internationale context en de bijhorende verontrustende maatschappelijke ontwikkelingen.
Ook al moeten we onze eigen verantwoordelijkheid zien en is bescheidenheid op zijn plaats, het is zonder meer gevaarlijk dat we als magistraten steeds meer worden weggezet als de instantie die een daadkrachtig bestuur verhindert door rechten, regeltjes en procedures, door onafhankelijke rechtspraak. In vele landen tracht men meer greep te krijgen op de advocatuur en op de magistratuur en hun impact en onafhankelijkheid terug te schroeven ten voordele van de uitvoerende macht. De magistratuur en de advocatuur worden daarbij ook als zondebok gebruikt wanneer men moeilijk greep krijgt op moeilijke maatschappelijke problemen. Communicatie binnen onze maatschappij en ook de aansturing van de maatschappij verloopt bovendien steeds meer via geheel nieuwe kaders, die losstaan van enige rechtsstaat. Dit alles creëert een nieuwe context die we als hoven en rechtbanken de afgelopen vijftig jaar niet hebben gekend. Ook hier zouden we het makkelijk een hele middag kunnen over hebben maar ik besluit.
We zijn het als magistraat verplicht om te wijzen op het gevaar van deze ontwikkelingen voor de burger. In dit uur van de wolven, zoals de Italiaanse schrijver da Empoli onze tijd treffend omschrijft, mag justitie geen schaap zijn, dat zich makkelijk laat slachten. We moeten assertief, en daadwerkelijk doordrongen van de moeilijke samenlevingsproblemen, onze rol opnemen en wel op drie domeinen:
- Vooreerst moeten we actief bouwen aan een rechtsstaatcultuur. Te veel mensen weten niet waarom een rechtsstaat, beperking van overheidsmacht en onafhankelijke rechtspraak ook voor hen van belang zijn. Waarom zou men dan een probleem zien in deze nieuwe, of soms eigenlijk net oude, manier van besturen?
- Daarnaast moeten we onze eigen waarden ook zo goed mogelijk invullen. Creëren we voor iedereen het recht en de rechtvaardigheid die mag verwacht worden? Zoals Philipp Blom het meer algemeen stelt, is het met de invulling van de waarden die we voorstaan, de facto vaak niet goed gesteld, om uiteenlopende redenen. Dit maakt dat mensen de steun aan deze waarden als hypocriet gaan beschouwen, en ons draagvlak smelt. Dit begint overigens bij de basis en dat is juridisch en menselijk echt kwaliteitsvolle rechtspraak afleveren, zonder deze basis kunnen we geen respect verwachten;
- Ten slotte moeten we goed nadenken hoe we als rechtspraak de steeds grotere leemten gaan vullen die een, soms om begrijpelijke redenen, ontoereikend beleid, ontoereikende middelen en een gebrek aan gemeenschappelijk verhaal ons gaan laten. We zullen gehouden zijn om uitspraak te doen op de vorderingen die burgers en ondernemingen ons om deze redenen zullen stellen. We worden hierbij echter maatschappelijk in een moeilijke positie gedwongen, ook omdat waarheden steeds meer onderuit zullen worden gehaald, polarisatie zal heersen, en wij als boodschapper zeer kwetsbaar zullen zijn.
Halen we de honderd jaar en hoe ziet de onafhankelijke rechtspraak in Antwerpen er dan uit? Het is duidelijk dat we ons zullen moeten schrap zetten, assertief, innovatief, ambitieus, maar ook verantwoordelijk en open naar de andere actoren. We gaan dit niet als schapen ondergaan, wie nog slaapt binnen justitie moet dringend wakker worden. We moeten allen samen vol aan de bak, voor die burger, voor onze waarden.
Bart Willocx, eerste voorzitter hof van beroep Antwerpen
0 reacties