Folkert Jensma, die zichzelf als “juridisch commentator” presenteert, liet enkele dagen geleden in de Nederlandse krant NRC zijn licht schijnen over het recent verschenen vierjaarlijks rapport van  de “Commissie Visitatie Gerechten”. De Nederlandse rechtbanken worden in dat visitatierapport neergezet als “een stagnerende organisatie, vrijwel incapabel om te veranderen, te leren of te moderniseren. In zichzelf gekeerd, overbelast, uitgewoond en onderling sterk verdeeld. Al jaren centraal bestuurd als een soort uitvoeringsorganisatie, met de verkeerde ‘new public management’ filosofie, namelijk ‘efficiency’ en het ‘klant-bedrijf’ model. In plaats van staatsrechtelijk op waarde geschat als deel van de trias politica. En nu met de kans die plek kennelijk te verspelen.” De commissie constateert wel dat de Nederlandse rechtspraak nog steeds wordt geprezen om zijn integriteit en onafhankelijkheid, maar er moeten snel zaken worden verbeterd zoals digitalisering en een beter personeelsbeleid. “Het ambt van rechter zal aan gezag inboeten wanneer het tempo en de aard van de inspanningen en veranderingen ongewijzigd blijven. Dit raakt niet alleen het ambt van rechter, maar ook de samenleving als geheel.”

De zuiderburen

Wie Nederland als gidsland ziet is er dus aan voor de moeite. De daar opgesomde pijnpunten zijn ook voor ons pijnlijk herkenbaar. De omschrijving van Jensma lijkt ook toepasselijk voor de Belgische situatie, alhoewel de alarmsignalen hier nog meer verontrustend lijken. Zo berichtte de krant De Tijd dinsdag over een “totale cijferblack-out bij justitie”. Er worden dit jaar in ons land zelfs geen statistieken meer vrijgegeven over justitie. Sinds 1999 werden statistieken gepubliceerd, eerst door de FOD justitie en sinds 2008 door de rechterlijke orde zelf. Maar dit jaar dus niet. Op de website van het college van de hoven en rechtbanken valt hierover het volgende te lezen: “Dit jaar zal onze dienst geen statistieken publiceren. Het College wil verder gaan in de ontwikkeling van statistieken van hoge kwaliteit voor alle instanties. De bedoeling is dat we vanaf volgend jaar opnieuw jaarlijkse cijfers publiceren”.  De Tijd citeert in dat verband de minister van justitie Geens, die deze gang van zaken betreurt. “Justitie mag niet doof blijven voor de gerechtvaardigde roep om transparantie”. Tja, moet er nog zand zijn?

Justitie & cijfers

Toch nog even verder graven. In het jongste nummer van de juristenkrant licht Pol Van Iseghem van dat college van hoven en rechtbanken, een tipje van de sluier. Het orgaan waarvan hij voorzitter is (overigens een niet-betaald bijbaantje) is vanaf november 2014 actief en moet het verzelfstandigd beheer voorbereiden (in mensentaal: de rechters gaan zelf hun rechtbanken besturen). Het is allicht veiliger om nu even letterlijk te citeren uit het interview: “We werden algauw geconfronteerd met een typisch probleem bij justitie, namelijk het gebrek aan cijfers. Wie in een rechtbank werkt, weet de FOD Justitie wel bij benadering, maar niet exact (…). De magistraten en het personeel worden betaald door de dienst CDVU, maar die maakt geen deel onderdeel uit van de FOD justitie. Zij weten dus exact wie er betaald wordt, maar de FOD niet. Het bleek niet evident om aan die informatie te geraken. CDVU zal nu vervangen worden door Persopoint, dat het sociaal secretariaat zal worden van alle overheden. Daar zouden we een mooi overzicht moeten kunnen krijgen”.

Mag ik de lezer met aandrang verzoeken het voorgaande nog eens te herlezen? Het college van  hoven en rechtbanken weet dus niet hoeveel magistraten er zijn. Moeten we dan nog schrikken als even de statistieken on hold worden gezet?

De kanttekening?

Wie dit verneemt wordt er toch wel wat moedeloos van, ook al zegt de voorzitter met enig voluntarisme dat de nieuwe korpschefs doordrongen zijn van de nieuwe manier van werken en al zegt Pol Van Iseghem dat hij nu al veel initiatieven ziet om het managementdenken dagelijks in de praktijk te brengen. En ja, het is een lichtpunt dat sommige korpschefs hun beleidsplan openbaar hebben gemaakt, zodat iedereen kan zien waar ze naar toe willen.

Maar toch, de beslissing om geen statistieken publiek te maken is bijzonder verontrustend.  Dat is het zeker zo voor een orgaan dat de werklast wil meten om op grond daarvan tot een efficiënte verdeling van de middelen te komen, terwijl in Wallonië magistratenvakbonden acties voeren om alles bij het oude te laten.  Het stuk van Folkert Jensma over de Nederlandse situatie kreeg als titel “het blijft slecht nieuws regenen over de rechters”. Een dergelijke titel zou bij ons nog veel te optimistisch klinken. Onze rechterlijke macht is op de dool.

Hugo LAMON

Mr. Hugo LAMON is advocaat aan de balie Limburg en bestuurder en woordvoerder van de Orde van Vlaamse Balies. Iedere woensdag maakt hij op Jubel een persoonlijke beschouwing over justitie.