Fleer op één. In Fleer op één reflecteert elke eerste van de maand een gerenommeerd rechtsdenker over justitie in België en daarbuiten. Prof. dr. Frank Fleerackers, hoogleraar Rechtsdenken aan de KULeuven, verwoordt verbatim het recht van de filosoof. Deze maand over de vraag: de verhouding tussen recht en realiteit.
Quod erat demonstrandum
De verhouding tussen recht en realiteit gaat gebukt onder de onmogelijke verificatie van wat zich in die werkelijkheid heeft afgespeeld. Daarenboven bieden, in het juridisch discours van de Code Civil, bewijsregelen zicht op de desperate inspanning van een rechtsdenken om voorbije gebeurtenissen in een omvattend en onveranderlijk geheel te verankeren. Meteen wordt duidelijk waarom: indien het recht zekerheid propageert, zal die zekerheid in haar zog de correspondentie met de werkelijkheid bewerkstelligen, voor zover deze al niet uit zichzelf gerealiseerd is.
De alzo geponeerde vooronderstelling is derhalve aartsgevaarlijk: in het uitzichtloze streven om zekerheid aan de werkelijkheid op te leggen, zelfs bij de gratie van een in vertwijfeling afdwingbaar instrumentarium, wordt de fictie beleden en versterkt, die niet enkel het recht in zijn werking zou moeten schragen, maar daarenboven het gelaat van de werkelijkheid drastisch verminkt. Dit aangezicht, waarin de differentie van wie en wat anders is zich toont, wordt door recht en rechtsdenken vervormd, wanneer het vigerend juridisch discours met het geweld van zijn rationaliseringsdrang de realiteit tot zekerheid dwingt. Zulk discours, dat als onecht kind van de Verlichting de menselijke rede sublimeert tot ondraaglijke fictie, waaraan de werkelijkheid zich zou dienen te conformeren, ligt aan de oorzaak van het aanhoudende wantrouwen jegens justitie.
Het discours, dat als onecht kind van de Verlichting de menselijke rede sublimeert tot ondraaglijke fictie, waaraan de werkelijkheid zich zou dienen te conformeren, ligt aan de oorzaak van het aanhoudende wantrouwen jegens justitie.
Anderzijds geldt een feit als iets dat werkelijk is, een gebeurtenis of omstandigheid waarvan de werkelijkheid vaststaat en primeert. Node ligt de klemtoon niet zozeer op wat reeds geschied is of wat al heeft plaatsgehad, maar op het gebeuren van de gebeurtenis: op de werkelijkheid van dat gebeuren als werking en als verwerkelijking. Wanneer het recht deze feitelijke realiteit wenst te interpreteren, dan gaat het in eerste instantie niet om de vaststelling van het gebeurde feit, doch wel om een toenadering tot het gebeuren zelf.
Meer nog, juristen blijven zich tegenover de werkelijkheid gedragen als boek-houders en vaststellers van feiten, die hen reeds op het ogenblik van de registratie ontglippen.
Meer nog, juristen blijven zich tegenover de werkelijkheid gedragen als boek-houders en vaststellers van feiten, die hen reeds op het ogenblik van de registratie ontglippen. Het wantrouwen van de bevolking jegens de juridische kaste weerspiegelt overigens omwille van dezelfde rationalisering een vergelijkbaar wantrouwen ten aanzien van de politieke wereld. In hun verhouding tot de werkelijkheid delen juristen en politici vaak eenzelfde instrumentaliseringsgeloof middels de verlichte rede, waarvan ze apodictisch volhouden dat deze onderliggende logos de menselijke capaciteit bij uitstek is, die de structuur van het samenleven kan schragen. Als volgelingen van een vooruitgangsdenken Habermas onwaardig, ontgaat hen niet enkel het onderscheid tussen strategie en interactie: ze verliezen zich vooral in een onwerkbare reductie van de realiteit. Van reële feitelijkheid als veelvoudig en dynamisch gebeuren, maken zij een enkelvoudig en statisch gebeurde.
In contrapunt staat feit dan ook tegenover wording, zoals Gilles Deleuze de dynamiek van een jonge boom omschrijft: die boom is niet groen, hij groent. Hij is aan het groenen (verdoyer). Deze wording is het gebeuren en de feitelijkheid van de realiteit die zich verwerkelijkt. Hoezeer ook de mens naar statische structuur en vereenvoudiging streeft, hoezeer ook het recht aan dergelijke verzuchting poogt te beantwoorden, toch dienen de complexiteit en volatiliteit van onze eenentwintigste-eeuwse samenleving in het rechtsdenken opgenomen te worden, wil dit denken enige effectiviteit bereiken. Zulks vergt bijgevolg een paradoxale attitude: een evenwichtsoefening tussen, enerzijds, het historisch aantoonbare streven van de mens om in politiek en recht de relatieve eenvoud van een zekerheidskader te mogen ontwaren, en anderzijds, het noodzakelijk inzicht dat de effectiviteit van recht en politiek rechtstreeks afhangt van een aanhoudende toenadering tot de realiteit zoals deze, werkelijk en verwerkelijkend, is en wordt.
0 reacties