In verkiezingscampagnes gaat het zelden over staatshervorming. Kiezers liggen er niet wakker van en hebben er zelfs een beetje een hekel aan. Staatshervorming heeft bij de meeste mensen een negatief imago omdat ze er het nut niet van inzien en ook niet altijd begrijpen waar al die technische debatten over gaan. Dat verklaart de institutionele omerta bij heel wat partijen, maar praat ze niet goed. Partijprogramma’s besteden doorgaans wel een paar lijntjes aan het uitzicht van onze staat, maar een breed debat blijft uit. Dat is jammer, zeker omdat het na de verkiezingen, wanneer de regering wordt gevormd, wel vaak over staatshervorming gaat. Maar dan is natuurlijk de kans al gepasseerd om te polsen naar de mening van de kiezer.
Kastelen
“We gaan ons toch niet 500 dagen opsluiten in een kasteel”. Met die welgemikte oneliner snoert Open VLD-voorzitter Tom Ongena in deze campagne iedereen de mond die het over een zevende staatshervorming wil hebben. Uiteraard heeft niemand zin in opnieuw een wereldrecord regeringsvormen en volgens de liberale partijleider stevenen we daar recht op af als concurrent N-VA te groot wordt en zijn wil kan doordrijven. Los van het feit dat je niet per se honderden dagen formatie nodig hebt om een institutionele deal af te sluiten, is het vooral sneu dat het staatshervormingsdebat zo een onderdeel is geworden van platte electorale strategie. We spreken er niet over omdat het in het voordeel is van één partij, zoiets. Nochtans gaat het over de basisafspraken van ons politiek systeem: wie mag wat doen en hoe verdelen we het geld over de verschillende deelnemers aan het politieke gezelschapsspel dat België heet. Als dat al geen debat meer waard is.
Voor- en nadelen
Alle begrip natuurlijk voor het feit dat kiezers het thema staatshervorming niet lusten. Dat komt omdat in het populaire debat vooral de nadelen van het federalisme worden benadrukt. Federalisme is duur, maakt alles ingewikkeld en komt met paraplupolitiek waarbij elke overheid de problemen van zich afschuift. “Iedereen bevoegd, niemand verantwoordelijk”, is de kritiek. Denk maar aan de vele ministers van gezondheidszorg in ons land die ten tijde van de coronacrisis kwamen bovendrijven. Dat beeld werd de meest kleverige antireclame ooit voor het federalisme. Haal dat op en elke goesting om over een staatshervorming te spreken smelt als sneeuw voor de zon.
Het publieke debat focust niet alleen op de negatieve elementen die verbonden zijn met het federalisme, de nadelen worden soms ook onterecht uitvergroot. Opnieuw is de covidcrisis hiervoor exemplarisch. Onderzoek toont aan dat de snelheid waarmee covid aangepakt werd in federale staten dan misschien wel ietsje lager lag dan in unitaire staten, maar het aantal covid-doden was op geen enkele manier gerelateerd aan de staatsstructuur. Er waren federale staten zoals Australië en Canada die het goed deden en federale staten zoals de VS die het slecht deden. Hetzelfde gold voor unitaire staten. Het aantal coviddoden had niks te maken met de staatsstructuur, maar wel met de leeftijdsstructuur van een land (hoe meer ouderen, hoe meer doden), de geografische ligging (eilanden konden zich makkelijker afsluiten van de wereld) of zelfs toeval. Het feit dat corona eerst aan land kwam in Italië maakte dat de rest van het Europese continent zich beter kon voorbereiden op wat zou komen.
Vooral de nadelen halen dus het populaire debat. Nochtans komt federalisme ook met voordelen. Beleid kan beter afgestemd worden op de lokale noden, concurrentie tussen deelstaten kan de burger ten goede komen, deelstaten kunnen dienst doen als labo’s voor goed beleid (vb. zorgverzekering) en het zorgt ook voor politieke stabiliteit. Onderzoek heeft immers aangetoond dat het aantal communautaire conflicten is afgenomen sinds de invoering van het federalisme in ons land. Zo ontstond er dus ruimte om de ‘echte problemen’ van de mensen aan te pakken.
Staatshervorming zou enkel voer zijn voor juristen of economen. Dat is onterecht. De meest wezenlijke vraag in dit debat is immers vrij simpel: wil u meer of minder België?
Ideologie
Staatshervorming zou ook enkel voer zijn voor juristen of economen. Voor techneuten dus. Ook dat is onterecht. De meest wezenlijke vraag in dit debat is immers vrij simpel: wil u meer of minder België? Wat moet er bijvoorbeeld gebeuren met de sociale zekerheid? Moet die federaal blijven of kan die doorgeschoven worden naar de deelstaten. Er zijn in de wetenschappelijke literatuur redenen om aan te nemen dat die beter federaal blijft, maar er zijn evenveel redenen om aan te nemen dat het efficiënter is om de sociale zekerheid door te schuiven naar de deelstaten. Op basis van een technocratische evaluatie zal men er dus niet altijd uitraken. En dat is ook niet zo erg want eigenlijk is de fundamentele vraag in deze discussie: willen we solidair zijn met 6,7 miljoen Vlamingen of met 11,5 miljoen Belgen? Dat is geen vraag waar enkel juristen en economen het antwoord op kennen, maar een ideologische kwestie waar geen juist of fout bestaat. Het is in eerste instantie een vraag naar uw identiteit.
Kleine stapjes
Er is dus geen reden om een gesprek over een zevende staatshervorming bij voorbaat af te wijzen. Dat staatshervorming ons enkel miserie bracht is immers een fabeltje en over de grote lijnen kan best een toegankelijk debat worden gevoerd. Bovendien gaat het over de basisregels van ons politiek systeem en is het naïef om te geloven dat onze staatsstructuur onveranderd kan blijven terwijl de wereld constant evolueert.
Wie vreest dat we ons met een debat over een staatshervorming in ongeziene avonturen storten, kan ook gerust zijn. De kans dat een zevende institutionele ronde de klassieke paden verlaat is ondenkbaar
Wie vreest dat we ons met een debat over een staatshervorming in ongeziene avonturen storten, kan ook gerust zijn. De kans dat een zevende institutionele ronde de klassieke paden verlaat is ondenkbaar. De gesprekken zullen wellicht verlopen volgens het aloude principe van geld in ruil voor bevoegdheden. En de uitkomst van die gesprekken zal zoals de zes vorige keren onze wereld niet compleet op zijn kop zetten. Het zal met kleine stapjes gebeuren en niet met een grote knal. Verwacht geen onafhankelijk Vlaanderen. Dat is een verre utopie. En ook de terugkeer naar een unitair België is slechts een naïeve wensdroom. Ons land zal nog lang een mix blijven van dingen samen én dingen apart doen. Een vorm van federalisme dus. Been there, done that.
Only in Belgium
Er is vrij grote eensgezindheid dat wat we nu hebben voor verbetering vatbaar is. Men kan dan blijven aanmodderen met wat er nu is of toch al eens nadenken over wat beter kan. Dat laatste is te verkiezen, maar dan wel met respect voor het specifieke uitzicht van ons politiek bestel. Creativiteit moet niet aan de ketting worden gelegd en buitenlandse voorbeelden kunnen inspireren. Maar de idee dat Amerikaanse of Duitse federale mechanismen zomaar naar België kunnen vertaald worden, getuigt van weinig inzicht in het sui generis karakter van ons systeem. Blindelings copy pasten is in het staatshervormingsdossier niet aan de orde. De oplossingen voor de problemen van onze staatsstructuur zullen in eerste instantie hier moeten gevonden worden en niet elders. Only in Belgium dus. Dat is niet enkel een verwijzing naar de bij wijlen surrealistische politiek die een voor velen absurde staatsstructuur voortbracht, maar ook een boodschap aan de staatshervormers van de toekomst dat het groenere gras niet altijd aan de overkant moet gezocht worden.
De auteur schreef over dit thema het boek Only in Belgium. Een geschiedenis van de Belgische staatshervormingen, uitgegeven bij Ertsberg.
0 reacties