Geschillen kunnen soms uitmonden in juridische veldslagen. Dat wordt steeds meer ontmoedigd. Wanneer een burger een advocaat raadpleegt, moet die laatste eerst informeren over “de mogelijkheid tot bemiddeling, verzoening en elke andere vorm van minnelijke oplossing van geschillen”. Indien de advocaat vindt dat een minnelijke oplossing mogelijk is, moet hij die “in de mate van het mogelijke” bevorderen. Wie als burger denkt het recht aan zijn kant te hebben, zal dus eerst de eigen advocaat daarvan moeten overtuigen.

Wanneer de zaak dan toch voor de rechtbank komt, is het aan de rechter om te kijken of het wel een juridische strijd waard is. Indien de rechter van mening is dat een verzoening tussen de partijen mogelijk is, kan hij een bemiddeling bevelen. Wie meent juridische rechten te hebben, moet enige hardnekkigheid aan de dag leggen.

Als de wetgever een situatie regelt en aan rechtzoekenden een recht toekent, vinden sommigen dat ze dan ook de mogelijkheid moeten hebben om dat recht voor een overheidsrechter te kunnen afdwingen. Wanneer dan eerst de advocaat of later de rechter vindt dat het toch niet de moeite is om voor dat recht op te komen, is het misschien (maar dit geheel terzijde) allicht dan ook beter om die wet maar meteen af te schaffen, want dan blijkt die toch maar een lege huls te zijn die alleen maar een illusie van rechtsbescherming geeft.

Maar de Europese statistieken tonen aan dat, ondanks al die ontradingspogingen, er in ons land behoorlijk veel procedures worden gevoerd. Wie ongelijk krijgt, heeft meestal ook nog de mogelijkheid om hoger beroep aan te tekenen. In strafzaken schorst een beroep in principe de uitvoering van het vonnis, maar in andere zaken is dat niet het geval. Dat verklaart voor een stuk waarom er de laatste jaren beduidend minder beroep wordt aangetekend in burgerlijke zaken.

Na twee aanleggen stopt het, al is er dan nog altijd de mogelijkheid om een procedure te overwegen bij het Hof van Cassatie. Juridische dwalingen mogen toch niet onbestraft blijven? In burgerlijke zaken is men dan wel eerst aangewezen op een advocaat bij het Hof van Cassatie, die een advies dient te verstrekken over de slaagkansen. Die vaak uitgebreide adviezen zijn voor de burger doorgaans onleesbaar (en soms ook voor hun advocaat) en ademen de sfeer uit dat een procedure voor het Hof van Cassatie enkel voor de uitverkorenen bestemd is (gevolgd door een resem citaten). Dat heet in het jargon de ‘filter’ van cassatie. Het Hof zou anders overbevraagd worden en het wil zich ook niet met futiliteiten bezighouden. Het zet soms ook een rem op wie creatief het recht wil laten evolueren met de gewijzigde samenleving. De cassatiearresten zelf in burgerlijke zaken zijn soms ook cryptisch, wat dan weer aanleiding geeft tot allerhande (soms tegenstrijdige) beschouwingen in de vakliteratuur. Weten we nu bijvoorbeeld al met zekerheid of een bestuurder van een onderneming noodzakelijkerwijze zelf een ondernemer is?

In strafzaken was er vroeger geen filter. Iedere advocaat kon namens zijn cliënt(e) ongehinderd naar het Hof van Cassatie stappen. De wet werd aangepast en het is nu voorbehouden aan de advocaten die in het bezit zijn van een getuigschrift van de “opleiding van cassatieprocedures”.

In een aantal recente arresten windt het Hof van Cassatie er geen doekjes om en hekelt het Hof bijna cynisch het niveau van sommige van de advocaten die – nochtans gewapend met dat getuigschrift – een procedure voor het Hof aanhangig maken. In een arrest van 17 juni was het Hof scherp: “De bewijskracht en de bewijswaarde van een geschrift zijn twee onderscheiden juridische begrippen. Van een advocaat die houder is van het getuigschrift van een opleiding in cassatieprocedures (…) wordt verwacht dat hij dit onderscheid kent.” Geen kritiek dus op de cliënt die zijn kans waagt bij het Hof, maar wel op de advocaat die namens zijn cliënt de procedure voert. Eerder had het Hof in een arrest van 11 maart ook al eens een soortgelijke uitval gedaan: “De raadsman van een eiser in cassatie, die houder moet zijn van een getuigschrift van een opleiding in cassatieprocedures (…) weet of moet weten dat de behandeling van een cassatieberoep tegen een wrakingsverzoek door het Hof als spoedeisend wordt behandeld en het voorwerp kan uitmaken van een rechtsdagbepaling op korte termijn.”

Is het Hof van Cassatie er niet om zich uit te spreken over het recht en niet zozeer over de advocaat die zich op dat recht wil beroepen? Of is recht enkel iets voor slimmeriken? En is dat nu een nieuw algemeen rechtsbeginsel?

Hugo Lamon

Lees hier meer columns van meester Hugo Lamon over Justitie.

Op de hoogte blijven van alle nieuwigheden binnen justitie, advocatuur en de juridische en fiscale wereld? Volg Jubel.be op LinkedIn.