Het Europees Merkenbureau (EUIPO) velde op 14 september 2020 een interessante beslissing[1] over het als Europees merk gedeponeerde iconische kunstwerk ‘De bloemengooier’. Dit was een graffitiwerk dat de bekende straatkunstenaar in 2005 aanbracht op een muur in Jeruzalem en dat ook op de cover van zijn in 2006 uitgebrachte boek ‘Wall and piece’ stond. In dit boek verkondigde de kunstenaar de stelling ‘copyright is for losers’, waarmee hij aangaf dat iedereen zijn werk kan gebruiken, op voorwaarde dat er geen commercieel gebruik van werd gemaakt. Het werk kende dan ook een grote verspreiding onder het grote publiek, o.m. omdat hij een website had opgezet waarop dit (en andere) werk(en) kosteloos door eenieder gedownload en gebruikt konden worden.

Het graffitiwerk op een muur in Jeruzalem

Enigszins in tegenspraak met zijn anti-establishment-opvatting dat hij zich niet zou beroepen op zijn  auteursrechten op dit kunstwerk en zijn wens om zijn werk een zo groot mogelijke verspreiding te geven, ging Banksy in 2014 over tot de registratie van het werk als Europees merk . Opmerkelijk is dat hij dit niet in eigen naam deed maar via een zaakwaarnemer omdat hij zijn identiteit niet wilde prijsgeven. Het merk werd ingeschreven voor een hele reeks producten en diensten gaande van verf, over computer games, kleding, handtassen, tapijten, … Net zoals het auteursrecht verleent een merk aan de titularis ervan een exclusief recht, wat inhoudt dat aan derden verboden kan worden om gebruik te maken van dat merk.

In 2019 vroeg Full Colour Black, een Engelse firma gespecialiseerd in wenskaarten en posters van graffitiwerken, aan het Europees merkenbureau om het merk van Banksy te vernietigen, omdat het volgens deze partij te kwader trouw was gedeponeerd. Deze partij had wenskaarten en posters op de markt gebracht met de afbeelding van het werk ‘De bloemengooier’ en vreesde dat dit een inbreuk zou kunnen uitmaken op de merkenrechten van Banksy. Zij verkoos de vlucht vooruit en nam zelf het initiatief om Banksys merk te laten schrappen.

De wenskaart, gecommercialiseerd door Full Colour Black

Het Europees merkenbureau volgde Full Colour Black en verklaarde het merk van Banksy nietig omdat het te kwader trouw was gedeponeerd. Meer bepaald was het bureau van oordeel dat Banksy nooit zinnens was geweest om dit merk effectief te gaan gebruiken als merk. Banksy poogde zijn zaak alsnog te redden door na het instellen van de procedure over te gaan tot gebruik van het merk voor de producten waarvoor het was ingeschreven, maar dit vond het bureau niet overtuigend. Het oordeelde dat dit (laattijdig) gebruik enkel bedoeld was om tegemoet te komen aan de bezwaren van Full Colour Black maar niet wees op een daadwerkelijke gebruik als merk om bepaalde producten te commercialiseren.

Het resultaat is opmerkelijk : de kunstenaar verliest het recht op zijn eigen werk. Tussen de regels door kan men lezen dat Banksys minachting (‘dédain’ in de woorden van het bureau) over (het belang van) intellectuele eigendomsrechten hem niet in dank is afgenomen.

Kan Banksy dan niet meer optreden tegen derden die gebruik maken van zijn werk? Wellicht wel, hij kan nog beroep instellen tegen deze beslissing om alsnog zijn merk geldig te laten verklaren en hij zou zich ook kunnen beroepen op zijn auteursrecht, hoewel het feit dat hij zich niet wil identificeren hem hier parten kan spelen. Het is dan ook voorbarig om te besluiten dat Banksy’s werk vogelvrij is en door eenieder vrij gebruikt kan worden.

Voorlopig is de enige loser in dit verhaal dus Banksy zelf.

Axel Naeyaert, advocaat-vennoot bij Vobis Advocaten te Antwerpen

Axel.naeyaert@vobis-law.be