We denken graag dat professioneel oordeel los staat van context. Dat accountants, auditors en juristen volkomen rationele wezens zijn. Dat ervaring beschermt tegen beïnvloeding en bias. Nieuw veldonderzoek zet daar vraagtekens bij. Het laat zien hoe politieke verschillen, zelfs in stilte, mentale rust ondergraven en prestaties beïnvloeden. Dit inzicht komt uit een onverwachte hoek: professioneel golf.
Professioneel golf lijkt op het eerste gezicht een eenzame sport. Je hebt één speler, één bal en een grote lap gras. Toch staat er altijd wel iemand in de buurt. Een collega, een concurrent, een stille waarnemer. En in die aanwezigheid ontdekten onderzoekers van UC Berkeley en Yale iets verrassends. Ze stelden vast dat politiek de gemoedsrust kan verstoren. Zelfs wanneer niemand iets zegt.
Het onderzoek werd gepubliceerd in Management Science door Tim Sels en Balázs Kovács. Daarvoor werd gebruikgemaakt van meer dan vijfentwintigduizend (!!) rondes van PGA Tour-gegevens van 360 professionele golfers (De PGA Tour is een jaarlijkse reeks professionele golftoernooien in Noord-Amerika). Bij veldonderzoek is echte randomisatie één van de grootste uitdagingen. Waarom? In het echte leven, buiten de muren van een universitair labo, komen mensen namelijk zelden toevallig in een groep terecht. Meestal maken ze die keuze zelf of worden ze er door hun achtergrondkenmerken in geplaatst, wat de resultaten kan vertekenen. Dat deelnemers hier wél toevallig werden toegewezen in een natuurlijke context, maakt dit onderzoek methodologisch bijzonder robuust.
De PGA wijst spelers met behulp van een computerprogramma willekeurig toe aan spelersgroepen. Golfers komen op die manier af en toe terecht in een groep mensen met dezelfde politieke overtuiging, soms met mensen met een andere politieke overtuiging. Dat kleine verschil is voldoende om een belangrijke vraag te testen: Hebben politieke voorkeuren invloed op de prestaties van professionals?
Ik hou u niet langer in spanning.
Het antwoord is ja. Golfers scoorden ongeveer 0,2 slagen slechter per ronde wanneer ze werden gekoppeld aan tegenspelers met een andere politieke overtuiging. Dat klinkt voor u en mij misschien niet als veel. Maar in de PGA Tour is dat het verschil tussen verder mogen in het klassement of afvallen. Het gaat om ongeveer vijf posities in de ranglijst. En dat betekent minder prijzengeld. Gemiddeld tussen de 13.000 en 23.400 dollar verlies per toernooi. Allemaal omdat de speler naast je anders heeft gestemd.
Politieke heterogeniteit heeft dus duidelijk een negatieve invloed op de prestaties wanneer mensen moeten samenwerken
Golf is een sport waar veel centen mee gemoeid zijn en dus een en waarin veel data wordt verzameld. De onderzoekers konden hierdoor in deze studie controleren voor bijna alles wat mogelijk een invloed kan hebben op de resultaten. Leeftijd, etniciteit, nationaliteit, taal, objectieve vaardigheidsniveaus, prestaties in het verleden, eerdere banden tussen spelers, noem maar op. Verder sloten ze vriendschap, rivaliteit en toeval uit. Toch bleef het effect bestaan. Politieke heterogeniteit heeft dus duidelijk een negatieve invloed op de prestaties wanneer mensen moeten samenwerken.
Bijkomend vonden de onderzoekers dat het effect niet overal in het spel even sterk tot uiting kwam. Het neemt sterk toe wanneer spelers dichter bij elkaar stonden. Op momenten die een rustige ademhaling, scherpe focus en professioneel oordeel vereisen. Wanneer spelers verder uit elkaar stonden, verdween het effect nagenoeg volledig. Nabijheid creëert druk. Het lichaam reageert voordat de hersenen tijd hebben om het te analyseren. Dat effect werd nog sterker in tijden van nationale onrust. De onderzoekers gebruikten de Partisan Conflict Index om het politieke klimaat te meten. Toen de polarisatie in de Verenigde Staten toenam, verdrievoudigde het prestatieverschil tot 0,55 slagen per ronde. Toen het land ‘rustig’ was, verdween het verschil bijna volledig. Dit toont aan dat we als mensen niet in een vacuüm leven en dat we beïnvloed worden zonder we ons daarvan bewust zijn.
Waarom gebeurt dit?
Het antwoord ligt in psychologische veiligheid. Het gevoel dat je vrij kan ademen en niet continu 'op uw qui-vive' moet zijn. Dat je niet bij elke zin hoeft te scannen hoe die zal landen, of wat die zou kunnen losmaken.
Psychologische veiligheid betekent dat je fouten kan maken, vragen kan stellen en twijfels kan uitspreken zonder angst voor negatieve sociale of professionele gevolgen. Dat je aandacht naar de taak kan gaan, in plaats van naar zelfbescherming.
In vergelijking met onze Nederlandse buren, die waarde hechten aan directe duidelijkheid, zijn wij Belgen sociale diplomaten. We zijn voorzichtig met onze woorden, allergisch voor openlijke conflicten en altijd op zoek naar een middenweg. Dat zorgt voor sociale smeerolie, maar het vergroot ook eens zo hard die mentale belasting. Zéker in tijden van politieke onrust.
Volgens een recent onderzoek van Securex & KU Leuven (2025), onder 1.482 Belgische werknemers, voelt ongeveer één op de drie zich psychologisch niet op zijn gemak op het werk en aarzelt men om meningen, ideeën of gevoelens te uiten uit angst voor negatieve gevolgen.
Wanneer we ons niet psychologisch veilig voelen, gebeurt er iets subtiels. We wikken en wegen onze woorden om geen semantische landmijnen te raken. Zonder dat we ruzie maken, draait het brein op de achtergrond een tweede taak: sociale schade vermijden.
Ons brein werkt als een spier. Hoe meer we moeten multitasken, hoe sneller het vermoeid raakt en hoe meer mentale shortcuts we nemen. Het werkgeheugen loopt vol, focus versnippert
Die extra taak kost bakken energie.
Ons brein werkt als een spier. Hoe meer we moeten multitasken, hoe sneller het vermoeid raakt en hoe meer mentale shortcuts we nemen. Het werkgeheugen loopt vol, focus versnippert, diepe concentratie en professioneel oordeelsvermogen worden steeds moeilijker.
In golf volstaat een lichte toename in cognitieve spanning om u uit te schakelen. In kenniswerk (De primaire bron van bbp in België) gebeurt hetzelfde, maar minder zichtbaar. Een politieke tegenstander op de werkvloer voelt als een klein sociaal gevaar. Zelfs in stilte, wanneer er geen woorden worden gewisseld.
Een golfles voor professionele dienstverleners
Zoals u ondertussen wellicht door zal hebben, gaat dit opiniestuk niet over golfers. Het gaat over ons allemaal. Kantoren zijn zelden stille, neutrale plekken. Mensen zitten dicht bij elkaar. Bureaus worden gedeeld. Meningen circuleren. Zelfs wanneer niemand iets zegt. Een opgetrokken wenkbrauw. Een zucht. Een korte stilte voor een antwoord. We pikken deze signalen moeiteloos op, omdat we sociale wezens zijn en onze antennes nooit echt uitgaan.
Vooral in professionele dienstverlening is dat voelbaar. Consultants, juristen, accountants en auditors brengen lange dagen door in vergaderruimtes met klanten. Ze zitten zij aan zij in workshops, onderhandelingen, directiekamers en audit- of war rooms. Auditors kamperen soms zelfs wekenlang op de site van de klant. Hun werk vraagt scherpe analyse, rationeel oordeelsvermogen en onafhankelijke, integere besluitvorming. Dat is op zich al veeleisend.
Wanneer een professional (onbewust) aanvoelt dat een klant andere politieke opvattingen heeft, verandert hun gedrag subtiel. Woorden worden zorgvuldiger gekozen. Reacties worden gescand. Onderwerpen die spanning kunnen oproepen, worden vermeden. Er ontstaat geen debat. Niemand verheft zijn stem. Maar op de achtergrond draait het brein een extra proces: het beheersen van sociaal risico.
Dat proces kost energie.
De psychologische veiligheid neemt af. De focus versnippert. Mentale reserves raken uitgeput.
Wanneer mensen nauw samenwerken met iemand uit het ‘andere’ politieke kamp, schakelt het brein over van volledige concentratie naar een onbewuste multitaskingmodus. Een deel van het brein blijft op zijn hoede. Dat deel zorgt voor rust, maar het onttrekt bandbreedte van de hoofdtaken.
En precies daar wringt het voor professionele dienstverlening.
Minder mentale energie betekent minder ruimte voor strategisch denken. Minder aandacht voor rode vlaggen en afwijkingen. Meer kwetsbaarheid voor subtiele vooroordelen die ongemerkt het professionele oordeel kleuren.
Wat dit bijzonder belangrijk maakt voor professionele dienstverleners is niet de bias zelf, maar het feit dat veel professionals geloven dat ze té rationeel, té ervaren en té goed opgeleid zijn om door dergelijke onderstromen te worden beïnvloed. Die overtuiging is zelf een vooroordeel: overmoedigheidsbias. Onderzoek toont aan dat wanneer je denkt dat je immuun bent, je juist nog vatbaarder wordt, omdat je niet langer compenseert voor je blinde vlek.
Het resultaat is eenvoudig en ontnuchterend: een kleine psychologische spanning kan het oordeel beïnvloeden. Niet opvallend. Niet dramatisch. Maar in de stille marges ligt het verschil tussen een risico zien of missen, tussen een moeilijke vraag stellen of iets laten gaan.
Wat moet u hier nu mee?
Psychologische veiligheid is geen wollig HR-begrip. Het is een prestatievariabele. Deze studie laat dat onmiskenbaar zien. Wanneer mensen zich psychologisch veilig voelen, presteren ze beter. Ze denken helderder. Ze maken minder fouten. Wanneer dat gevoel ontbreekt, verschijnt dat in de scorekaart. Letterlijk bij golfers. Figuurlijk, maar niet minder reëel, bij professionals. Voor professionele dienstverleners ligt de kern van deze bevinding dan ook niet in politiek, maar in professioneel oordeel. Het onderzoek toont wanneer dat oordeel kwetsbaar wordt: bij nabijheid, langdurige samenwerking en verhoogde maatschappelijke spanning. Dat zijn geen uitzonderingen, maar de dagelijkse context van juristen, accountants, consultants en auditors, zeker tijdens verkiezingsperiodes of momenten van politieke onrust, zelfs wanneer er met geen woord over politiek wordt gesproken.
Checklists kunnen zelfs een vals gevoel van veiligheid geven: ze suggereren controle, terwijl de beslissende stap elders ligt. In wat men benadrukt. In wat men laat passeren
Veel professionele dienstverleners werken vandaag al met structuren, procedures en checklists om subjectiviteit en bias te minimaliseren in hun professionele oordeel. Dat is nodig, maar het volstaat niet. Want precies op de momenten waarop die structuren ophouden, krijgt professioneel oordeel gewicht. En dat oordeel is gevoelig voor context. Checklists kunnen zelfs een vals gevoel van veiligheid geven: ze suggereren controle, terwijl de beslissende stap elders ligt. In wat men benadrukt. In wat men laat passeren. In welke vraag wel of net niet gesteld wordt.
De praktische implicatie is daarom niet “meer regels”, maar meer alertheid op wanneer oordeel extra kwetsbaar is. Wees kritischer op beslissingen na lange dagen, intensieve klanttrajecten of in periodes van maatschappelijke polarisatie. Vertrouw minder op het gevoel dat iets “logisch” is. Dat kan wel eens een indicatie zijn van een mentale shortcut waar u ten prooi valt aan verminderde mentale bandbreedte. Bouw expliciete momenten van reflectie of sparring met een collega in, juist wanneer ze overbodig lijken.
Deze studie toont geen uitzonderlijk effect. Ze legt één van de vele biases bloot die het professionele oordeel ongemerkt beïnvloeden. Precies omdat professionele dienstverleners zichzelf als rationeel, ervaren en onafhankelijk beschouwen, zijn ze extra vatbaar voor dergelijke cognitieve biases en beïnvloeding. Partners, advocaten, senior consultants en auditors met jaren praktijkervaring beschikken vaak over een groot vertrouwen in hun eigen oordeel. Dat ego is functioneel. Het draagt verantwoordelijkheid en autoriteit. Maar gedragswetenschappelijk gezien vergroot het ook de blinde vlek. Hoe sterker de overtuiging dat men rationeel en onafhankelijk beslist, hoe kleiner de bereidheid om te corrigeren voor context, spanning en nabijheid. Dit opiniestuk is daarom geen aanval op expertise, maar een pleidooi voor zelfreflectie. Wie bereid is stil te staan bij hoe hij/zij beïnvloed wordt, beschermt zijn oordeel. Stilstaan bij hoe u beïnvloed wordt, is geen twijfel aan uw professionaliteit. Het is professionele verantwoordelijkheid.
Mathias Celis, PhD – Alkmist
Alkmist is een B2B-softwarebedrijf uit Gent dat samenwerkingstools ontwikkelt voor professionele dienstverleners. Deze tools zijn gebaseerd op gedragswetenschap en ontworpen om frictie in het samenwerken tussen bedrijven te verminderen.
0 reacties