Over de auteur:

GUBERNA is het Belgisch Instituut voor Bestuurders (vzw) dat goed bestuur in alle types van organisaties wil promoten. GUBERNA werd opgericht in 1995 en is uitgegroeid tot hét referentiecentrum in België op het gebied van goed bestuur. GUBERNA vertegenwoordigt een netwerk van meer dan 2.800 leden (bestuurders, CEO's en topmanagers).

GUBERNA is een onafhankelijke organisatie en een platform voor de uitwisseling van kennis en ervaringen op het gebied van deugdelijk bestuur. GUBERNA bouwt kennis op via onderzoek en academische samenwerking, verspreidt kennis via opleidingen, seminaries en de uitwisseling van ervaringen; en biedt haar leden diensten aan zoals de begeleiding van raden van bestuur bij hun reflecties en evaluaties.

Sandra Gobert, Executive Director GUBERNA, schreef een boeiende analyse over de taak van bestuurders in de klimaatuitdagingen. Hieronder leest u een uittreksel. De uitgebreide versie leest u op de site van GUBERNA.

We ontwaken uit de pandemie in een wereld van grote onzekerheden. De beelden van de overstromingen van 14, 15 en 16 juli, met hun immense tol aan menselijk leed en materiële schade, zijn gebrand op ons collectieve netvlies.

2021 is het jaar van de wereldwijde consensus over de gevolgen van de klimaatopwarming. Wetenschappelijke modellen tonen de gevolgen als we de opwarming niet beperken tot 1,5° C: van uitzonderlijke tot extreme hittegolven en droogtes, over uitzonderlijke tot extreme neerslag en overstromingen, tot cyclonen, het stijgen van de zeespiegel en de opwarming en verzuring van de oceanen ….

Gelukkig heeft de klimaattop in Glasgow de hoop levend gehouden om de temperatuurstijging te beperken tot 1,5°C. De plannen tot uitvoering daarvan zijn echter onduidelijk en ontoereikend. 155 landen hebben nieuwe of bijgewerkte klimaatplannen ingediend, maar slechts 92 landen, of 65,1% van de wereldwijde uitstoot, stellen een daadwerkelijke vermindering voor.

Snel en wereldwijd opschalen is een must

Om economische groei binnen het gestelde tijdschema los te koppelen van de uitstoot van broeikasgassen, moeten we snel en op schaal transformeren.

Dit begint met de industrie en het energieverbruik maar treft ook onze voedselsystemen, de manier waarop we reizen, de manier waarop we consumeren. We zitten zo dicht bij de maximale uitstoot dat geen enkele sector kan worden achtergelaten, ook al zijn sommige activiteiten klimaatgevoeliger dan andere.

Decarbonisatie en energietransitie vragen echter immense investeringen en de meeste emissiereducties na 2030 zijn afhankelijk van technologieën die nog niet ontwikkeld of onvoldoende competitief zijn.

Overheidsgeld en liefdadigheid volstaan dus niet: er is een ecosysteem nodig waar industriële actoren en private en publieke kapitaalverschaffers samenwerken om innovatieve oplossingen te ontwikkelen.

Groen Europees leiderschap

Ook Europa bevestigde deze wereldwijde call to action. Het herstelplan NextGenerationEU wil Europa groener, digitaler en meer weerbaar maken.

De Europese klimaatwet voorziet in een klimaat-neutrale samenleving in 2050 en een vermindering van de netto-uitstoot van broeikasgassen met ten minste 55% tegen 2030 ten opzichte van 1990. Een tussentijdse doelstelling voor 2040 zal door de Europese Commissie zal worden voorgesteld. De taxonomie bepaalt welke activiteiten duurzaam zijn en welke niet en wil zo private investeringen kanaliseren naar een klimaat-neutrale economie.

De rapporteringsverplichtingen van bedrijven worden verder onder de loep genomen en er liggen teksten op de plank inzake due diligence en supply chain die vanaf het voorjaar 2022 de verantwoordelijkheden van bedrijven, en van hun bestuurders, zullen verzwaren.

Zelfs als kmo's tot 2026 gespaard blijven van deze onzekerheden op het gebied van Europese regelgeving, is het te verwachten dat ze zowel door hun financiers als door hun klanten zullen worden gedwongen om zich sneller aan te passen aan de normen vastgesteld door de taxonomie.

Enorme kansen versus enorme onzekerheden

In deze evoluerende context, hebben bedrijven geen geharmoniseerd speelveld op Europees niveau, laat staan op wereldvlak.

Waar wetgevers achterblijven, wordt klimaatrechtvaardigheid een nieuwe vorm van activisme, waarbij rechtbanken de algemene zorgvuldigheidsnorm toepassen om staten en bedrijven te veroordelen tot emissiereducties en geleidelijk een klimaattoets invoeren.

Geopolitiek neemt het risico op economische sancties toe, die de meer drastische gevolgen van militaire sancties vermijden, maar ook de internationale handel belasten.

Ook economisch werd in 2021 een en ander grondig dooreengeschud. Een wereldwijde energiecrisis maakte de reeds verstoorde supply chain nog fragieler en prijzen rezen de pan uit. De inflatie mag dan tijdelijk zijn – of niet – maar door de pandemie zijn we duidelijk tegen de grenzen van de wereldeconomie zoals we die kenden aangelopen.

Beleidsmakers gaan langzaam vooruit , in een poging om kortetermijnbehoeften en politieke overwegingen in evenwicht te brengen met een langetermijnvisie.

Just look up !

Ondertussen kunnen bedrijven hun besluitvorming niet on hold zetten.

Ongeacht hun schaal of sector, moeten ze omhoog kijken (verwijzing naar Don’t look up, de satirische Amerikaanse film van Adam McKay met Leonardo DiCaprio en Jennifer Lawrence in de hoofdrollen), een visie ontwikkelen en die op flexibile wijze uitrollen.

Dit betekent enorme opportuniteiten. De inschattingen variëren, maar de genoemde bedragen lopen op tot tientallen biljoenen euro's. Maar met deze potentiële upside komen grote risico's. Zelfs als het waarom duidelijk is, blijft het hoe totaal onzeker.

Technologie ontwikkelt zich exponentieel en vele bedrijfsmodellen bevatten nog niet de innovaties waar we ons nu op voorbereiden. De business case voor de nieuwe energiebronnen is nog lang niet gemaakt. De kosten van de transitie zijn tot nu toe niet nauwkeurig definieerbaar.

De impact van digitale transformatie, zowel economisch als sociaal, zorgt voor een bijkomende laag complexiteit. Kunstmatige intelligentie ontwikkelt snel en roept fundamentele vragen op, niet in het minst op ethisch vlak. Ondertussen leiden massale online uitgaven tot bergen aan persoonlijke gegevens. The Economist spreekt over instant economics: een dynamische economie reageert op het spontane gedrag van miljoenen bedrijven en consumenten.

Ondanks deze onzekerheden moeten bedrijven snel handelen en zorgvuldig navigeren tussen het risico van gestrande activa en de gevolgen van nietsdoen.

Daarbij kijken alle belanghebbenden toe. De pandemie heeft immers ook consumenten en werknemers doen ontwaken. Zij dragen sociale rechtvaardigheid en klimaatkwesties steeds hoger in het vaandel. Ook de financiering van activiteiten wordt geraakt: alsmaar meer beleggers gaan voor duurzaam rentmeesterschap, terwijl ook banken hun net-zero beloften moeten waarmaken.

Raden van bestuur hebben het moeilijk

Het is geen business as usual in deze complexe omgeving. Bestuursactoren moeten zich schrap zetten en de uitdaging aangaan.

Uit zowel academisch als veldonderzoek blijkt echter dat raden van bestuur het moeilijk hebben.

Bedrijven en hun bestuurders hebben immers meerdere rollen te vervullen en staan voor de moeilijke taak om langetermijnplanning, die van cruciaal belang is om de economische en sociale kosten te beperken, te combineren met onmiddellijke actie, terwijl ze permanent tussen mogelijk tegenstrijdige verwachtingen van belanghebbende navigeren.

Volgens een rapport van Insead business school beschouwt het merendeel van de bestuurders klimaatverandering als elementair voor het lange termijn succes van hun bedrijf maar slechts de helft geeft aan dat het onderwerp goed geïntegreerd is in de investeringsbeslissingen en de meerderheid is van oordeel dat hun bestuur over onvoldoende klimaatkennis beschikt.

Deze bevindingen komen overeen met de resultaten van de enquête door Chapter Zero gelanceerd onder 154 bestuurders in België en Luxemburg. Ook hier blijkt dat, ondanks een groeiend klimaatbewustzijn, er gebrek is aan vaardigheden en concrete actie.

CAP 2030 – A duty to act

Governance actoren moeten aan de slag met een roadmap 2030. Er is geen magische formule en de implementatie zal van bedrijf tot bedrijf verschillen, maar net daarom zijn stevige fundamenten onmisbaar.

Hiervoor is actie nodig op drie niveaus.

In de eerste plaats is de samenstelling van de raad van bestuur cruciaal omdat uit onderzoek blijkt dat raden van bestuur de neiging hebben om de status quo te verkiezen. De pandemie heeft bevestigd dat het voor vele bestuurders in uitdagende omstandigheden, vaak business as usual blijft.

In een klimaat van totale disruptie is het vermogen van het bestuur om te begrijpen (expertise) en te handelen (inzet en moed) echter fundamenteel. Aangepaste expertise, achtergrond en vaardigheden zijn nodig, niet enkel om inzicht te ontwikkelen, maar ook om moed te tonen. Dynamiek is belangrijk voor de effectiviteit van een raad van bestuur zodat niet alleen diversiteit, maar ook inclusiviteit centraal moeten staan: bestuursleden kunnen zich alleen moedig uitspreken en de besluitvorming vooruit helpen als de cultuur daartoe bevorderlijk is.

Een tweede pijler van de governance roadmap 2030 is de centrale plaats van duurzame waardecreatie. Hoe centraal staat de vraag naar de impact van de beslissingen vandaag op de belangen van de stakeholders – inclusief aandeelhouders – van morgen? Of, volgens de principes van de taxonomie, zijn we er zeker van dat de waarde die het bedrijf vandaag creëert niet gepaard gaat met waardevernietiging op enig (ander) niveau van de waardeketen, vandaag of morgen?

Het belang dat aan het onderwerp wordt gehecht kan worden afgeleid uit de agenda en de jaarplanning van de raad van bestuur. Dit vraagt natuurlijk ook het juiste leiderschap en daarmee gepaard gaan, een remuneratiebeleid in overeenstemming met de duurzame doelstellingen van het bedrijf.

Tot slot ontsnapt de organisatie van rapportering en de relatie met de stakeholders helaas nog te vaak aan het bestuur. Duurzaamheid is niet langer een op zichzelf staand probleem, maar een fundamenteel onderdeel van een belangrijke wereldwijde transitie, zodat dat alleen geïntegreerde rapportering op lange termijn houdbaar is.

Optimistische vooruitzichten

Het landschap mag dan mistig zijn en de horizon ver, de vooruitzichten zijn optimistisch.

Herstellende van de pandemie staan we voor een uniek momentum om een groene, inclusieve en veerkrachtige economie op te bouwen.

Duurzame innovatie, visionair risicomanagement en leiderschap staan centraal.

Bestuursactoren – investeerders en bestuurders – hebben een belangrijke rol te spelen, van duurzame financiering tot moedige besluitvorming. Ze moeten nu handelen.

Als kennisinstituut voor goed bestuur, en als eerste netwerk van bestuurders in België, is het onze missie om het bedrijfsleven te ondersteunen om duidelijkheid te scheppen in de vele initiatieven die gelanceerd worden, bekeken vanuit het oogpunt van de bestuurdersactoren.

Daarom hebben we ons thema voor de komende jaren gedefinieerd als CAP 2030: 4 pijlers voor een duurzame transitie: ESG, board dynamics, ethisch leiderschap en digitale transformatie.

Better boards, better organisations, better world

Sandra Gobert, Executive Director GUBERNA

Dit is een uittreksel uit een meer diepgaande analyse die beschikbaar is op de website van GUBERNA.