Dit artikel is een bijdrage van Frank Van Vlaenderen.
Hij is advocaat en vertegenwoordiger van de advocaten in de algemene vergadering van de Orde van Vlaamse Balies.

Uitzichtloosheid versmalt het denken bij een grote groep advocaten, gegeseld door opinies in eigen rangen en daarbuiten.

Vooraf enkele opinies[1]

1. “Een teveel aan advocaten.”

In Vlaanderen zijn er 10.400 advocaten op een bevolking van 7.737.826 (6.546.785 in Vlaanderen en 1.191.041 in Brussel) of 1 advocaat/774 inwoners of 13,5 advocaten/10.000 inwoners.[2]

Nog gedetailleerder: de Nederlandse Orde van Advocaten Brussel telt ongeveer 3.100 advocaten op een bevolking van 1.191.041 of 1 advocaat/384 inwoners of 26 advocaten/10.000 inwoners.

De overige Vlaamse balies tellen 7.300 advocaten op een bevolking van 6.546.785 of 1 advocaat/897 inwoners of 11 advocaten/10 000 inwoners.

Dit gegeven, het aantal advocaten, is slechts één van de vele data die van belang zijn bij de beoordeling van de toestand van de advocatuur in Vlaanderen.

Ter vergelijking: het aantal advocaten in de USA is tussen 2007 en 2017 gemiddeld met 16,8% gestegen.[3]

In de USA is er 1 advocaat/265 inwoners of 38 advocaten/10.000 inwoners, maar slechts 1 ‘legal aid’-advocaat/6.415 laaginkomen inwoners.[4]

Hoeveel pro deo advocaten/laaginkomen inwoners er zijn in Vlaanderen is onbekend, want niet gemeten.

2. “Het inkomen van (een deel van) de advocaten ligt onder het bestaansminimum.”

Een aanzienlijk deel van advocaten zou niet de kaas op hun boterham verdienen, zo wordt door bepaalde beleidsverantwoordelijken met beide handen aan de mond verkondigd.

Een onderzoek van VACATURE[5] op basis van cijfers uit 2008 duidt het gemiddeld netto belastbaar inkomen van advocaten volgens leeftijdscategorie:

Volgens oud confrater VAN DIJCK in HLN[6] op 27 april 2015[7]: “Schurkt dertig procent van de advocatuur aan tegen de armoedegrens. Uit de advocatenbarometer blijkt ook dat sommige advocaten het financieel moeilijk hebben. Daaraan liggen heel wat redenen ten grondslag. Niet alleen het teveel aan advocaten, maar ook de economische crisis die vooral middengroepen heeft getroffen, de invoering van de btw die de eindgebruiker treft zijn mede oorzaak van een daling van het inkomen van sommige advocaten.”

In 2018, vers van de pers[8], verhaalt bestuurder van de Orde van Vlaamse balies H. LAMON aan KNACK:

“Een carrière als advocaat is niet zo lucratief als naar de buitenwereld toe lijkt. Meer zelfs: heel wat advocaten kunnen hun lidgeld van de balie niet betalen en verdienen net of zelfs minder dan het bestaansminimum. Het is een taboe. Jammer, want zo wordt het probleem niet opgelost.”[9]

Daarentegen publiceert een buitenlandse bron[10] in het artikel: ‘Here are the top ten countries with the highest paid salaries for lawyers’:

“9. BELGIUM

Although almost all professionals enjoy a high quality of life and globally competitive salaries, Lawyers with five to seven years’ of experience are paid £76,502.82 making them the ninth highest paid law professionals in the world.”

Voorgaande summiere gegevens geven slechts gemiddelden aan. De opinies van confraters VAN DIJCK, LAMON en hun echo’s zijn fragmentair. Er is geen fundamenteel onderzoek naar het inkomen binnen de advocatuur en het is geenszins uitgesloten dat een goed deel van de advocatuur best een hoog inkomen geniet.

Een essentiële vaststelling is dat de advocatuur omzeggens over geen statistische gegevens beschikt over de beroepsgroep ondanks de vele data.[11] Hierdoor vervangt de perceptie de realiteit en wordt de opinie een argument.

Dit stuitend gebrek maakt het onmogelijk een onderbouwd beleid uit te stippelen, het ’buikgevoel’ bepaalt het debat: het gaat niet goed met de advocatuur, want er zijn te veel advocaten, dus verdienen te veel advocaten te weinig.

Dit makkelijk en vluchtig denken ondermijnt de noodzakelijke confraterniteit om het beroep op een behoorlijke manier uit te oefenen. Iedereen weet vast en zeker: ‘niet ik maar de ander is te veel.’

Vragen aan de beleidsverantwoordelijken om een degelijk en extern onderzoek te voeren werden en worden steevast afgewimpeld wegens te duur, te laat voor dringende beslissingen en vooral omdat we denken dat we onszelf wel het best kennen. We are still looking under the lamppost.

We staan belabberd richtingloos te mompelen in de discussies over ‘de toekomst van de advocatuur’. Halsoverkop – totaal onvoorbereid – worden de beleidsverantwoordelijken (de Orde van Vlaamse Balies, de balies, hun orde en stafhouders) geconfronteerd met hun letaal conservatisme en weten niet welke kant eerst te kijken. De minister van justitie heeft terecht twee ‘coroners’ aangeduid.

Het “advocatendilemma”[12]

Laten we nu meteen komaf maken met de self-fulfilling panic en samen nadenken over de advocaat vandaag en wat nu te doen.

1. De mythe van het teveel aan advocaten

Er zijn niet te veel advocaten. Er zijn wel te veel advocaten die op de conservatieve ‘advocaten’-markt hun diensten aanbieden.

Het teveel aan advocaten op dezelfde markt heeft uiteraard een impact op de prijs en de vraag naar onze dienstverlening. Enerzijds drukt het overaanbod de marktprijs, anderzijds – indien het ereloon ondanks de druk niet verlaagt – kunnen andere juridische dienstverleners de diensten leveren tegen de geldende marktprijs.

Advocaten[13] zijn ondernemers maar denken nog niet als ondernemers. De Orde van Vlaamse Balies en de balies zijn ondernemersverenigingen maar voeren hun opdrachten niet naar behoren uit.

We leven – net als vorige generaties – op een maatschappelijke vulkaan, alles borrelt. Economische, technologische en voornamelijk menselijke erupties dagen de vertrouwde modellen uit en bieden enorme opportuniteiten voor de advocatuur … indien deze durven kijken in de monden van de kraters.

De burgers en overheden hebben een groeiende nood aan onafhankelijke intellectuelen die nadenken over de nieuwe uitdagingen ingevolge de economische, financiële, technologische en humane aardverschuivingen.

Hoe te reageren op de groeiende invloed van de algoritmes[14], de klimaatproblematiek, een ongecontroleerde wetenschap, het populisme en de uitholling van de parlementaire democratie?

De advocatuur is opgeleid als onafhankelijke intellectuelen om in de samenleving te waken over de diverse belangen, het is haar natuurlijke opdracht. De bijzondere privileges geniet de advocaat niet voor zichzelf maar voor het algemeen belang.

• Enkele uitdagingen voor advocaten:

*Een grote meerderheid binnen de samenleving geeft meer persoonlijke gegevens vrij aan de technologiemolochen dan zij ooit zouden durven geven aan hun moeder, vader, man of vrouw, vriend of pastor.

• Stel als advocaat de vraag: ‘Hoelang zijn de gedachten nog vrij?’ en ‘Wie kan ze beletten?’ [15]/[16]

*Migratie is noodzakelijk voor de economie, economen schreeuwen het van de daken. Niemand luistert.

• Stel als advocaat de vraag naar de economische rechten en behoeften.

*Wetenschap op zich is neutraal, de toepassingen niet. De lava stroomt over de verzekeringseconomie, de financiële wereld ligt onder de as, het voor de meerderheid van de burgers veilige familieleven verdampt in de hitte van de disrupties.

• Stel als advocaat de vraag naar de verantwoordelijkheden.

Er ligt duidelijk massa’s werk op de planken te wachten voor advocaten. Het probleem is niet dat er te veel advocaten zijn, wel dat er te weinig zijn met visie en dat is het werkelijk probleem van de advocatuur. Het besef van wie en wat we zijn, het vertrouwen in eigen kunnen moet bij iedere advocaat worden hersteld, de confraterniteit heropgebouwd om samen de uitdagingen aan te gaan: want alleen kunnen we het niet redden.

2. Het lot heeft geen geheugen

De advocatuur mag denken dat het buigen voor de storm zal helpen, dat hij zal voorbijrazen, maar het lot heeft geen geheugen.

Innovaties rollen over hele sectoren van de economie.

De advocatuur wordt simpel uit verband gespeeld door andere juridische dienstverleners. Met makkelijk toegankelijke en veelal kosteloze basisinformatie bezetten zij prijscompetitief de markten die de advocaten verlaten en oogsten ‘het gevallen fruit.’  Massaal wordt ook het ‘laag fruit’ geoogst met inzet van technologie.

De advocatuur beseft tot op heden van geen kanten haar enorm potentieel dat kwijnt binnen de oubollige structuren.

Concreet, welk potentieel hebben wij als advocaten?

• Iedere advocaat heeft een minimale theoretische opleiding van vijf jaar, met stage: acht jaar. Deze opleidingsinvestering is enorm: 10% van een gemiddeld leven.
• De advocatuur zit diep verweven in de maatschappij, op alle niveaus: politiek, economisch, pedagogisch … met onafhankelijkheid als kernwaarde.
• De diversiteit van de advocatuur is enorm. Geen enkele beroepsgroep kan hieraan tippen. Advocaten werken voor de minst en de meest begunstigden, voor de overheid en de burger, voor het kind en de ouderling. Enig onderscheid bij de dienstverlening tussen rang, stand, kleur, gender, intelligentie, leeftijd, afkomst is de advocatuur vreemd.

De advocatuur heeft vele troeven, maar speelt deze helemaal niet uit.

De nieuwe ondernemingshype is (ongewild) ons vertrouwde werkmodel: het zelfstandig werken op diverse locaties in een concurrentiële maar confraternele (organische) werkomgeving.

Gelukkig heeft de advocaat geen sterk monopolie; het pleitmonopolie is er geen. Een gebrek aan monopolie maakt de ondernemer alerter.

Hoe evidente oplossingen realiseren?

• Intellectueel

De advocaat is een intellectueel in de meest ruime betekenis van het woord en dit is dé basiswaarde van de advocatuur waarop haar kernwaarden geënt zijn.

• Onafhankelijkheid

De natuurlijke onafhankelijkheid om onbevangen, intelligent diensten te verlenen en blijvend in te zetten op verdediging van de belangen van eenieder, is dé kernwaarde van de advocatuur.

Er kan geen humane rechtstaat gegarandeerd worden zonder onafhankelijke juridische intellectuelen.

Centraal voor de advocatuur staat het behartigen van de belangen van de minst begunstigden. Deze missie is essentiëel, het is een voorafbeelding van het maatschappelijk engagement van iedere advocaat.

• Kennis

Kennis (theoretisch en praktisch) is onze grondstof die we aanhoudend moeten verbeteren. Uitsteken is de boodschap, dus aanhoudend opladen en vernieuwen van onze grijze massa.

De kennis delen én bundelen is één van de beste opties in de concurrentie met anderen. Het gebruik van de gemeenschappelijke intelligentie is de creatieve afbraak van het heersend conservatisme.

Met de inzet van de versnellende technologie kan de advocatuur haar gemeenschappelijke intelligentie voluit benutten.

Het onderzoeken en begrijpen van de steeds evoluerende samenleving geeft de advocaat de noodzakelijk kennis en meerwaarde om zijn opdracht te bestendigen.

De advocatuur mag haar maatschappelijke opdracht geenszins minimaliseren, integendeel maximaliseren is haar plicht! Kritisch en abstract denken, creatief en ondernemend diensten verlenen aan de samenleving blijven de fundamentele opdrachten van de advocaat.

• “The free riding problem leads to the tragedy of the commons.”[17]

Nobelprijswinnaar economie 2014 Jean TIROLE beschrijft hoe staten in de strijd tegen klimaatverandering uit eigen belang – voor de eigen bevolking – wachten met maatregelen, hopend op de voordelen ingevolge de inspanningen van andere landen. De onvermijdelijke klimaatswijziging ten gevolge van dit gedrag, “the free riding”, heet dan ‘the tragedy of the commons’.

Iedere advocaat moet zich bewust zijn dat de oplossing in zijn handen ligt, niet bij de andere confraters. Het heeft geen zin te wijzen naar boven of naar de ander, alles begint bij u.

De opdracht van de Orde van Vlaamse Balies is haar krachten te bundelen, de balies overtuigen hun middelen te verzamelen en de nodige budgetten vrij te maken voor een doordacht beleid in het belang van de samenleving. Het beleid stoelen op de haar op heden toebedeelde krappe middelen is catastrofaal.

De Orde van Vlaamse Balies heeft niet alleen de wettelijke opdracht de belangen van de burgers te bewaken, maar ook en evenzeer de bestuursverantwoordelijkheid voor de behartiging van de belangen van haar 10.400 leden/ondernemers[18] in Vlaanderen en Brussel.

Deze beleidsverantwoordelijken hebben de dringende taak met de nodige fondsen een krachtdadig, performant en zichtbaar beleid te voeren, de stimuli te bedenken om iedere advocaat te overtuigen en het probleem van ‘the free rider’ te counteren. Een imminente ‘tragedy of the commons’ moet in het belang van de samenleving en de advocatuur vermeden worden.

De oplossing voor het advocatendilemma ligt duidelijk bij iedere advocaat én bij de advocatuur.

Frank Van Vlaenderen

Advocaat en vertegenwoordiger van de advocaten in de algemene vergadering van de Orde van Vlaamse Balies.

Copyright foto: www.ijsvogels.nl.

Referenties
[1] Een al dan niet op ware feiten gebaseerd subjectief (=persoonlijk) oordeel van een individu.

[2] http://www.ibz.rrn.fgov.be/fileadmin/user_upload/fr/pop/statistiques/population-bevolking-20180101.pdf

[3] ABA National Lawyer Population Survey 10-Year Trend in Lawyer Population by State Year 2017 https://www.americanbar.org/content/dam/aba/administrative/market_research/National%20Lawyer%20Population%20by%20State%202007-2017.authcheckdam.pdf

[4] http://lawreview.richmond.edu/2016/11/30/the-future-of-the-practice-of-law-can-alternative-business-structures-for-the-legal-profession-improve-access-to-legal-services/

[5] https://www.vacature.com/nl-be/carriere/salaris/Notaris-deurwaarder-of-advocaat-hoeveel-verdienen-ze

[6] Het Laatste Nieuws

[7] https://www.hln.be/nieuws/binnenland/-een-derde-van-de-advocaten-verdient-amper-een-bestaansminimum~a9b72555/

[8] http://www.nieuwsblad.be/cnt/dmf20180206_03341919

[9] Het bestaansminimum zie http://www.armoedebestrijding.be/cijfers_minimum_uitkeringen.htm

[10] https://www.careeraddict.com/top-5-countries-with-the-highest-paid-salaries-for-lawyers. Based on information gathered from Robert Walters’ 2016 Salary Survey.(https://www.robertwalters.com/)

[11] Voorbeeld https://www.lawsociety.com.au/cs/groups/public/documents/internetcontent/025942.pdf

Voorbeeld http://www.lawsociety.org.uk/support-services/research-trends/private-practice-earnings-survey-2015/

Voorbeeld https://www.law.kuleuven.be/onderwijs/leuven/toekomstige_studenten/toekomstmogelijkheden

/usg-salary-survey-nl-def-lowres.pdf

[12] De speltheorie: zie  ‘The prisoners dilemma’

[13] WER  Art. I.1. Behoudens andersluidende bepaling in titel 2, wordt voor de toepassing van dit Wetboek verstaan onder :   1° onderneming : elke natuurlijke persoon of rechtspersoon die op duurzame wijze een economisch doel nastreeft, alsmede zijn verenigingen;

[14] Artificiële intelligentie, black boxes, IOT, big data, verlies van identiteit, manipulaties van grote massa’s,

[15] “De gedachten zijn vrij” is de Nederlandse vertaling van Cobi Schreijer “Die Gedanken Sind Frei”, een heel oud Duits volkslied. Zie o.m. https://nachtvandevrijheid.amnesty.nl/index.php/toon-alle-artikelen/8-algemeen/28-de-gedachten-zijn-vrij

[16] o.m. Google Apple Amazon Alibaba Facebook en anderen

[17] Jean Tirole, Economics for the common good,blz. 200

[18] De tewerkstelling binnen de advocatuur schat ik – bij gebrek aan gegevens – op 1 werknemer/advocaat of minimaal 21.000 personen.