Op 31 maart 2021 werd in het Vlaamse Parlement een decreet goedgekeurd waarin verschillende wijzigingen aan de Vlaamse Codex Fiscaliteit (VCF) worden doorgevoerd. Eén van die wijzigingen brengt eindelijk duidelijkheid over de verzaking aan het wettelijk toegekend opvolgend vruchtgebruik. Dit is namelijk enkel vrij van erfbelasting indien de verzaking gebeurt vóór het overlijden van de erflater.

Wat?

Met het nieuwe erfrecht, dat op 1 september 2018 in werking is getreden, werd de figuur van het wettelijk toegekend opvolgend vruchtgebruik (hierna: WTOV) in het leven geroepen. De inbreng ten voordele van de langstlevende echtgenoot werd onder het nieuwe erfrecht namelijk afgeschaft en als compensatie werd deze vorm van vruchtgebruik gecreëerd.

Wat het WTOV precies inhoudt, kunnen we terugvinden in artikel 858bis §3 oud Burgerlijk Wetboek (hierna: oud BW). Hierin wordt bepaald dat de langstlevende echtgenoot, die tot de nalatenschap van de schenker/erflater komt, het vruchtgebruik ontvangt van de goederen die de schenker tijdens zijn leven heeft geschonken en waarvan hij zich het vruchtgebruik heeft voorbehouden. Er zijn hier echter enkele voorwaarden aan verbonden. De langstlevende echtgenoot moet ten eerste op het moment van de schenking al de hoedanigheid van echtgenoot hebben. Daarnaast moet de schenker op het moment van zijn overlijden nog titularis van het vruchtgebruik over de geschonken goederen zijn. Indien de schenker tijdens zijn leven al afstand heeft gedaan van het vruchtgebruik of de schenking plaatsvond vóór hij huwde met de langstlevende echtgenoot of in het geval van verzaking aan het WTOV door de langstlevende echtgenoot, zal er dus geen sprake zijn van een WTOV.

Het WTOV is er ook voor de langstlevende wettelijk samenwonende partner, maar is in dit geval beperkt tot de gezinswoning (art. 858bis §4 oud BW).

Fiscale behandeling

De Vlaamse Belastingdienst belast het WTOV in de erfbelasting, in tegenstelling tot Wallonië en Brussel. De Vlaamse decreetgever voegde om deze reden een tweede lid toe aan artikel 2.7.1.0.2 VCF op grond waarvan de erfbelasting wordt geheven.

Deze belastbaarheid wordt sterk bekritiseerd in de rechtsleer. Verschillende auteurs zijn van mening dat het WTOV vrijgesteld van erfbelasting zou moeten zijn, omdat het niet gaat om een overgang van goederen uit de nalatenschap. Het overlijden van de erflater/schenker heeft namelijk tot gevolg dat het vruchtgebruik van de erflater uitdooft en dat een nieuw vruchtgebruik ontstaat ten voordele van de langstlevende echtgenoot, waardoor er dus geen goederen van de nalatenschap overgaan.

Er was lang onduidelijkheid over de belastbaarheid van het WTOV in het geval dat de langstlevende echtgenoot eraan verzaakt. Is er enkel een vrijstelling van erfbelasting in het geval van een verzaking tijdens het leven van de schenker of ook wanneer er pas na het overlijden wordt verzaakt? Met het decreet van 31 maart 2021 wordt eindelijk een einde gemaakt aan deze onduidelijkheid. Het tweede lid van artikel 2.7.1.0.2 VCF wordt licht gewijzigd en bepaalt nu dat de verzaking aan het WTOV enkel vrijgesteld is van erfbelasting indien de verzaking tijdens het leven van de erflater gebeurde.

Men kan de erfbelasting op het WTOV ook vermijden door het goed bv. door beide echtgenoten samen te laten schenken (al dan niet na een inbreng in de huwelijksgemeenschap) en dan in een aanwas van vruchtgebruik te voorzien, die vrij is van schenk- en erfbelasting. Indien een eigen goed wordt geschonken, kan in de schenkingsakte een beding van terugval van vruchtgebruik ten voordele van de langstlevende echtgenoot worden opgenomen, waarop enkel schenkbelasting (en geen erfbelasting) verschuldigd is.