Er was ook deze week weer commotie over de rol van justitie in een aantal zaken die voor maatschappelijke beroering zorgen.

De voorzitter van meerderheidspartij Vooruit stapte met een eenzijdig verzoekschrift naar de rechter in kort geding en bekwam dat er in de media niet mag geciteerd worden uit een proces-verbaal over het nachtelijk dronkemansgesprek van die voorzitter met de lokale politie. Een krant wilde uit het PV citeren, maar de partijvoorzitter vond het niet kunnen omdat daarmee het geheim van het onderzoek zou geschonden worden. Hij beweerde ook dat hij zelf het PV nog niet had gezien en zich zelfs niet meer herinnerde wat hij had gezegd. Hij vertelde wél dat hij korte tijd na het incident contact heeft gehad met de korpschef van de betrokken politiezone.

De beslissing van de rechter mag verbazen, zoals ook alle mediaspecialisten in reacties lieten optekenen. Preventieve censuur is strijdig met de door de grondwet gewaarborgde persvrijheid. Journalisten die uit de bocht gaan kunnen achteraf (en dus pas nadat iets gepubliceerd is) worden veroordeeld, maar niet vooraf. Maar, al even belangrijk, een uitspraak van de rechter moet worden gerespecteerd. Wie het niet eens is met de uitspraak, kan een rechtsmiddel aanwenden (hier derdenverzet) en dan komt er een nieuwe beoordeling nadat er tegenspraak is geweest. Laten we dat dus maar afwachten.

De entourage van de partijvoorzitter schermde graag met het argument dat in een rechtstaat de beslissingen van een rechter moeten worden gerespecteerd. Dat is correct, maar moet overal worden toegepast en dus ook bij de veroordelingen van de Belgische Staat voor het gebrek aan opvang van kandidaat-asielzoekers.

De beslissing in kort geding is de (voorlopige) juridische waarheid. Zoals vaak, wordt daarmee maar een deel van het probleem benaderd. Er is ook de maatschappelijke rol van een politicus en de vraag stelt zich of dan ook niet-juridische gronden zoals publieke verantwoordelijkheid, open communicatie, ethiek en transparantie een rol mogen of moeten spelen.

Diezelfde problematiek komt ook aan bod in de zaak rond het kindermisbruik in de katholieke Kerk. Een aantal van die feiten zijn juridisch verjaard. De rechter kan zich daar dan ook niet meer over uitspreken. Toch vinden velen dat dit niet mag betekenen dat de Kerk vrijuit zou gaan. Dat leidde- op voorstel van een eerdere parlementaire onderzoekscommissie – tot de aanstelling van eminente arbiters die in die verjaarde zaken toch schadevergoedingen toekenden aan de slachtoffers. Het gaat dus om meer dan de juridische waarheid. Wanneer het echter verder gaat dan het opnemen van morele verantwoordelijkheid wordt wel een onzeker pad bewandeld. De tussenkomst van de rechter, met de waarborgen voor iedere partij en met duidelijke spelregels (zoals de verjaring) bieden wél de zekerheid die eigen zijn aan een rechtstaat.

Een beklijvende televisiereportage maakt dat de politieke wereld nu plots oproept tot een nieuw parlementair onderzoek met als opdracht “een onderzoek te voeren naar het onderzoek”. Betekent dat dan ook dat het parlement haar eigen eerder onderzoek tegen het licht gaat houden (en zichzelf gaat sanctioneren)?

Die parlementaire bemoeienis is ook niet zonder risico. Wanneer de parlementsleden zich gaan inlaten met dossiers die nog door de rechtbanken moeten beslecht worden, is er een probleem van schending van de grondwettelijk gewaarborgde scheiding der machten. Ook indien de suggestie wordt gevolgd om dit onderzoek te laten verrichten door de Hoge Raad voor de Justitie is niet alles opgelost, want die zal geen onderzoek doen zolang er nog een rechtszaak loopt en die kan zich overigens ook niet in de plaats stellen van de rechters. De Hoge Raad zal enkel beleidsaanbevelingen voor de toekomst kunnen doen.

Het verhaal van de teruggeven, verdwenen, verwijderde of weggemaakte ‘dozen’ blijft ook voor beroering zorgen. Het Hof van Cassatie blijkt zich over die kwestie al te hebben gebogen en die heeft de juridische waarheid op dat punt vastgelegd. Overigens is het enkel aan de rechterlijke macht om over die onderzoeksdaden uitspraak te doen. De wetgever kan eventueel voor de toekomst de wet strenger maken. Als een partij het niet eens is met een bepaalde handeling, kan er een rechtsmiddel worden aangevoerd voor een andere rechter en als die juridische procedures niet correct zijn verlopen zijn is het uiteindelijk aan het Hof voor de rechten van de Mens om België te veroordelen wegens schending van de mensenrechten. De enige uitspraak die op dit ogenblik van dat Hof over het misbruik in de Kerk gekend is, gaat over de vraag of de Heilige Stoel voor de Belgische rechter ter verantwoording kan worden geroepen. Het antwoord is neen en het Europees Hof ziet daar geen mensenrechtenschending in.

Hugo Lamon

Lees hier meer columns met de visie van meester Hugo Lamon op Justitie.

Op de hoogte blijven van alle nieuwigheden binnen justitie, advocatuur en de juridische en fiscale wereld? Volg Jubel.be op LinkedIn.