Momenteel heerst onvrede binnen de rechterlijke macht, aangewakkerd door de geplande hervormingen van de pensioenwetgeving. Deze hervormingen zijn echter slechts het topje van de ijsberg: ze maken deel uit van een bredere reeks zorgen en problemen binnen de rechterlijke organisatie en de werking van justitie. De huidige bijdrage heeft niet de bedoeling om de nationale besprekingen over de pensioenen te verstoren, maar beoogt wel de context en de dieperliggende oorzaken van de onrust te duiden.

Veel magistraten vinden dat hun pensioenregeling niet mag worden aangetast, mede omdat hun wedde al lange tijd niet is aangepast en omdat hun wedde en het pensioenstelsel altijd als compensatie hebben gediend voor hun bijzondere positie en verantwoordelijkheden. De huidige woede en het onbegrip onder magistraten zijn dan ook vooral te verklaren door deze vaststellingen. Velen zijn bereid het resultaat van de lopende besprekingen af te wachten en vertrouwen op een eerlijk overleg tussen de verschillende betrokken partijen.

De onvrede binnen de rechterlijke macht gaat momenteel echter verder dan alleen de pensioenen. Er zijn structurele problemen die de kwaliteit van de dagelijkse werking van justitie belemmeren. Deze problemen worden nu steeds meer onder de aandacht van het publiek gebracht, mede door acties binnen parketten, hoven en rechtbanken. Zulke acties zijn bedoeld om de ernst van de situatie te benadrukken en verdienen waardering, zolang ze gericht zijn op het algemeen belang en niet op individuele belangen.

In een goed functionerende rechtsstaat moeten de drie machten – wetgevende, uitvoerende en rechterlijke macht – voortdurend oog hebben voor wat er leeft in de samenleving

In een goed functionerende rechtsstaat moeten de drie machten – wetgevende, uitvoerende en rechterlijke macht – voortdurend oog hebben voor wat er leeft in de samenleving. Alleen zo kan het maatschappelijk evenwicht worden behouden. De rechterlijke macht is zich hiervan bewust, maar loopt het risico als wereldvreemd te worden gezien als ze zich te veel afzijdig houdt van het maatschappelijk debat. De media spelen hierin een grote rol: zij bepalen waarover mensen denken, maar niet wat ze denken. In het verleden was de rechterlijke macht vaak afwezig in de media, uit terughoudendheid om deel te nemen aan politieke en maatschappelijke discussies. Dit heeft ertoe geleid dat het vertrouwen van de burger in justitie onder druk is komen te staan.

De opkomst van sociale media en de verspreiding van onbetrouwbare of emotioneel geladen informatie hebben het wantrouwen verder vergroot. De rechterlijke macht moet zich hiertegen wapenen door open en transparant te communiceren over de problemen die spelen. Tegelijkertijd moet ze zich blijven houden aan haar kernwaarden: onafhankelijkheid, onpartijdigheid en het vermijden van partijpolitiek of populisme. Rechters moeten hun persoonlijke belangen en emoties buiten de beoordeling van individuele zaken houden en zich altijd bewust zijn van hun bijzondere rol en verantwoordelijkheid tegenover de samenleving.

In hoeverre mogen magistraten zich uitspreken over hun eigen belangen, zoals hun pensioenregeling, zeker wanneer dit gebeurt binnen hun professionele context? Wordt de rechterlijke uitingsvrijheid begrensd door de noodzaak om de waardigheid van het ambt te bewaren en de goede gang van de rechtspleging in de beoordeling van individuele zaken niet te schaden? Rechters mogen geen politieke activiteiten ontplooien in individuele zaken en moeten het aanzien van de rechtspraak beschermen. Persoonlijke emoties mogen geen rol spelen in hun oordelen in individuele zaken, noch mogen zij de rechtsgang belemmeren of vertragen.

Wel kunnen rechters zich verenigen om hun belangen te verdedigen tegenover de andere machten, bijvoorbeeld wanneer hun statuut wordt aangetast

Wel kunnen rechters zich verenigen om hun belangen te verdedigen tegenover de andere machten, bijvoorbeeld wanneer hun statuut wordt aangetast. Maar zodra het gaat om het maatschappelijk debat, blijft de rechterlijke macht de meest kwetsbare van de drie machten. Algemene communicatie over de werking van justitie is belangrijk, mits deze eerlijk, transparant en gericht is op het algemeen belang. Zo kunnen burgers beter worden geïnformeerd over de echte problemen binnen justitie.

Er dringt zich een didactische en empathische benadering van communicatie door de rechterlijke macht op, in samenwerking met andere actoren zoals de advocatuur, de media en de academische wereld. Politiek gekibbel en interviews naar aanleiding van de behandeling van individuele zaken dragen niet bij aan de oplossing. In plaats daarvan zijn daadkrachtige hervormingen nodig, in overleg met alle betrokken partijen. Populisme en partijpolitiek moeten worden vermeden.

Het allerbelangrijkste is dat de dienstverlening aan de burger door de rechterlijke macht en haar ondersteunende diensten altijd gewaarborgd blijft

Het allerbelangrijkste is dat de dienstverlening aan de burger door de rechterlijke macht en haar ondersteunende diensten altijd gewaarborgd blijft, in rechtvaardige en menswaardige omstandigheden. De rechtsstaat moet voor iedereen veiligheid, orde en rechtsvrede garanderen.

De rechterlijke macht kijkt uit naar de uitkomst van de besprekingen over de pensioenhervorming, maar vooral naar bredere hervormingen en (her)waardering van justitie. De verschillende instellingen en belangengroepen zijn klaar voor overleg, en ook de stem van het volk moet worden gehoord. Als overleg niet tot een oplossing leidt, blijft de juridische weg open om rechtvaardigheid te waarborgen, ver weg van sensatiezucht en populisme.

Martin Minnaert – Kamervoorzitter hof van beroep Gent
De auteur schrijft deze tekst in eigen naam