Dit weekend verscheen een bijzonder lezenswaardig artikel in de Nederlandse krant Financieel Dagblad (“In Oekraïense rechtszalen woedt een andere strijd”, FD 29 oktober). Indien Oekraïne wil toetreden tot de EU moet het land de corruptie hard aanpakken. Die is al langer een pijnpunt, maar het zou fout zijn dat nu in het licht van het conflict met Rusland welwillend onder de mat te schuiven. Via het ‘Center for international legal cooperation’ hebben Nederlandse en Oekraïense rechters samen nagedacht over de deontologie van de rechter, om op die manier de rechterlijke macht minder corruptiegevoelig te maken. De krant interviewde Oekraïense magistraten die aan het project hebben deelgenomen. Wat ze vertellen heeft een universele waarde en zou best door onze politici worden gelezen, maar ook door iedereen die bezorgd is over de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht.

Ondanks de oorlog en de daarmee gepaarde gaande moeilijkheden (zoals regelmatig een onderkomen zoeken in een schuilkelder), blijven de rechters in Oekraïne nog iedere dag werken. “Onze rechtbank is ook nooit gesloten geweest. Sommigen van ons werken vanuit de rechtbank, anderen thuis. We hebben geen zaak laten liggen. Ik wil dat de mensen die bij mij procederen niet het gevoel geven dat ik ze in de steek laat” laat een magistrate optekenen.

Het grote probleem is dat vooral de overheid er veel aan doet om de burgers de indruk te geven dat rechters niet te vertrouwen zijn.

De werkomgeving van de rechters is er nu moeilijk, maar die was ook al zo vooraleer de oorlog uitbrak, al waren er toen andere oorzaken. Het grote probleem is dat vooral de overheid er veel aan doet om de burgers de indruk te geven dat rechters niet te vertrouwen zijn. De krant citeert een rechter: “Wat ik merk, is de druk van overheidsinstanties. Die is gegroeid. Ze laten zich uitgebreider in de openbaarheid over ons werk uit. We zijn een kop van jut, waarover iedereen mag klagen. Natuurlijk heeft iedereen het recht een klacht in te dienen. Maar vaak zijn die klachten onterecht. Ondertussen moeten wij elke stap en elk woord verantwoorden.”

Er zijn veel goede, eerlijke rechters in Oekraïne, maar sommige mensen en organisaties proberen de autoriteit van de rechters te ondermijnen. De krant laat nog een andere rechter aan het woord: “Ik zie dat er met twee maten wordt gemeten, en dat er oneerlijke verklaringen worden afgelegd. Een topambtenaar schreef bijvoorbeeld op Facebook dat een rechter smeergeld had aangenomen, en daarom een verdachte vrijsprak. Ik trof die staatssecretaris bij een bijeenkomst. Tijdens een pauze zei hij dat hij het vonnis had gelezen, begreep dat er geen bewijs was, en dat vrijspraak op zijn plaats was. Ik heb hem later gebeld, en gezegd dat hij wel iemand publiek had beschuldigd. Hij bood zijn excuses aan, bilateraal. Niemand wist van die excuses.”

Al die getuigenissen worden in verband gebracht met corruptiegevoeligheid, omdat ze situaties creëren die het normale verloop van een rechtszaak (minstens onrechtstreeks) beïnvloeden en het vertrouwen van de burgers in justitie ondermijnen. Het gebeurt vaak subtiel. De ‘rule of law’ wordt schijnbaar nageleefd, maar onderhuids worden rechters onder druk gezet. Het vergt moed en veerkracht van die magistraten om daar tegen in te gaan. In hetzelfde krantenartikel wordt een andere magistraat (die overigens tijdelijk zijn functie opgaf om voor zijn vaderland naar het front te trekken) aan het woord gelaten: “'In mijn twaalf jaar als rechter is er nooit druk op mij uitgeoefend, via een telefoontje over een zaak of iets dergelijks. Mensen die dat willen doen, analyseren van tevoren het werk van een rechter, en als ze begrijpen hoe iemand werkt, besluiten ze of het zin heeft de rechter te benaderen, of dat dat contraproductief is.” Dat klinkt moedig, maar het maakt de magistraat toch kwetsbaar.

Er moet altijd worden gereageerd wanneer politici zonder veel dossierkennis uitspraken van rechtbanken in twijfel trekken. Opmerkingen over wereldvreemde of activistische rechters zijn niet onschuldig.

In naam van de noodzakelijke onafhankelijkheid moet iedere poging tot beïnvloeding aan de kaak worden gesteld. Dat verklaart ook waarom er altijd moet worden gereageerd wanneer politici zonder veel dossierkennis uitspraken van rechtbanken in twijfel trekken. Opmerkingen over wereldvreemde of activistische rechters zijn niet onschuldig. De reactie van de juridische wereld beperkt zich vaak tot de mededeling dat dit ingaat tegen de scheiding der machten en de rechtsstaat bedreigt. Dat is een genuanceerde en correcte commentaar, die helaas nog weinig indruk maakt. Misschien moet sneller de link worden gelegd met de criteria van de corruptielijst van Transparancy International.

De interactie tussen Nederlandse en Oekraïense rechters leert ook dat magistraten zelf permanent aandacht moeten hebben voor mogelijke vormen van beïnvloeding. Daar samen over reflecteren kan die waakzaamheid vergroten. Een onafhankelijke rechterlijke macht is – helaas – geen evidentie.

Hugo LAMON

Lees hier eerdere columns van Hugo Lamon

Op de hoogte blijven van alle nieuwigheden binnen de juridische en fiscale wereld?
Volg Jubel.be op LinkedIn