Nooit eerder is, bij mijn weten, met één pennentrek aan alle media een verspreidingsverbod opgelegd. Dit gebeurde op eenzijdig verzoekschrift, en de informatie betrof passages uit een PV uit een lopend opsporingsonderzoek waarin de politicus betrokken is.

Hij was ervan op de hoogte dat een televisieredacteur de informatie kende, omdat die hem contacteerde in het kader van het recht van wederhoor. Dat is de verplichting die artikel 11 van de Code van de Raad voor Journalistiek oplegt wanneer een redactie informatie wil uitbrengen die ernstige beschuldigingen bevat: de betrokken persoon moet op voorhand zijn standpunt daarover naar voor kunnen brengen. De vraag om wederhoor werd beantwoord met … een totaal verspreidingsverbod.

Het is te hopen dat met deze drastische onwettige beschikking nu een definitief einde komt aan het preventief publicatie- of uitzendingsverbod in de Belgische rechtspraak.

Artikel 19 van de Grondwet waarborgt de vrijheid om op elk gebied zijn mening te uiten, behoudens bestraffing van de misdrijven die bij gelegenheid van het gebruikmaken van die vrijheden worden gepleegd

Grondwet

Artikel 19 van de Grondwet waarborgt de vrijheid om op elk gebied zijn mening te uiten, behoudens bestraffing van de misdrijven die bij gelegenheid van het gebruikmaken van die vrijheden worden gepleegd. Dat is helder: repressieve maatregelen zijn mogelijk, achteraf, na de uiting. Jan Velaers noemt de vrijheid van meningsuiting in België synoniem met een verbod van preventieve maatregelen (J. VELAERS, De Grondwet, 2019, 351 en 546).

Voor wie twijfelde, voegt artikel 25 Gw daaraan toe: de drukpers is vrij; de censuur kan nooit worden ingevoerd. Nogmaals, preventieve verbodsmaatregelen ten aanzien van publicaties kunnen niet, censuur kan niet. Er is geen reden om aan te nemen dat deze bepalingen ook niet zouden gelden voor de rechterlijke macht (J. VELAERS, De Grondwet, 2019, 550).

Toch hebben we in België lange tijd publicatie- en uitzendingsverboden gezien, veelal louter op basis van artikel 584 Ger.W., dat de voorzitter van de rechtbank van eerste aanleg de bevoegdheid toekent om in spoedeisende gevallen bij voorraad uitspraak te doen in alle zaken, behalve die welke de wet aan de rechterlijke macht onttrekt.

Er is een langdurige slechte gewoonte geweest om hier toch anders recht over te spreken, contra Constitutionem

Zouden de heldere grondwettelijke verboden dergelijk verzoek niet aan de rechterlijke macht hebben onttrokken? Er is een langdurige slechte gewoonte geweest om hier toch anders recht over te spreken, contra Constitutionem. In België gaat publicatie of uitzending vooraf, en volgt, later, de rechterlijke verantwoording – in de regel op basis van de strafwet, overeenkomstig artikel 19 Gw, of bij veroordeling als onrechtmatige daad, in toepassing van artikel 1382BW.

Geheim karakter van het dossier van een opsporingsonderzoek

En ja, het dossier van het opsporingsonderzoek is geheim, en wie lekt, is strafbaar. De ontvangst door een journalist van vertrouwelijke informatie is evenwel niet strafbaar.

Zijn publicatie of uitzending van de bekomen informatie is, mogelijk, strafbaar, doch enkel als die tot doel of gevolg hebben dat het verloop van een opsporingsonderzoek wordt gehinderd of dat er inbreuk is op de rechten van de betrokkene (art. 460ter Sw). Het zou ons te ver leiden om dit hier uit te werken, doch veronderstelt zulke inbreuk niet de persoonlijke actieve medewerking van een journalist aan de inzage of kopijname, dan wel zijn bijzonder opzet om het onderzoek te hinderen?

Geen van beide elementen kwam in de motivering aan bod.

EVRM: maatschappelijke aangelegenheid van algemeen belang

Uitingsvrijheid in het algemeen, en persvrijheid in het bijzonder zijn het sterkst beschermd wanneer het gaat over maatschappelijke aangelegenheden van algemeen belang, en zeker bij politieke zaken of zaken waarbij politici betrokken zijn (EHRM, Lingens v Oostenrijk, 8 juli 1986). Dat heeft direct te maken met het recht om te weten van de bevolking, met transparantie over publieke zaken (EHRM, Bédat v Switzerland, 29 maart 2016). Journalisten zijn immers the watchdogs of democracy en burgers hebben ook het recht om zulke informatie te ontvangen.

Zelfs gestolen of gelekte vertrouwelijke documenten kunnen worden gepubliceerd, wanneer redacteurs handelen te goeder trouw, op basis van een accurate feitelijke grondslag en betrouwbare en precieze informatie verstrekken in overeenstemming met de deontologie van hun beroep. (EHRM, Goodwin v UK, 27 maart 1996; Dupuis v France, 12 nov 2007).

In de zaak-Rousseau waren de bekomen passages uit het PV door de redacteur aan de betrokken politicus voorgelegd, in het kader van de deontologische code over ‘wederhoor’.

Hij wist dus wat er in het pv staat, minstens al op die manier, en hij had ook de gelegenheid om daarop persoonlijk te reageren.

Uit de beschikking blijkt niet dat de voorzitter in kennis was van die omstandigheden.

Juist de wisselvallige beslissingspraktijk in de Belgische rechtspraak over de notie ‘drukpers’ en over de al dan niet toelaatbaarheid van preventieve maatregelen, maakt de juridische grondslag voor preventieve uitingsbeperkingen in België onaanvaardbaar in het licht van het Europees Mensenrechtenverdrag

EHRM over preventieve uitingsbeperkingen in België

In 2011 veroordeelde het EHRM in Straatsburg België, in een arrest over een preventief uitzendingsverbod in België (EHRM, 29 maart 2011, RTBF v Belgique). Juist de wisselvallige beslissingspraktijk in de Belgische rechtspraak over de notie ‘drukpers’ en over de al dan niet toelaatbaarheid van preventieve maatregelen, maakt haar onaanvaardbaar in het licht van het Europees Mensenrechtenverdrag.

Eenzijdig verzoekschrift

Artikel 1026 Ger.W. bepaalt dat een eenzijdig verzoekschrift de handtekening van de advocaat van de partij die het verzoekschrift neerlegt, moet dragen. Volgens de cassatierechtspraak is de handtekening van de advocaat het symbool van de regel van de rechtvaardige zaak, zoals bedoeld in de eed die advocaten afleggen (Stevens, Advocatuur, 2015, nr. 425; art. 429GerWb). De ondertekening heeft, dankzij de deontologische regels van de balies, tot doel om de belangen van derden bij de rechtspleging op eenzijdig verzoekschrift te waarborgen.

De voorzitter had zich veel onheil kunnen besparen door zich correct en volledig te laten inlichten over al de omstandigheden van de zaak. Wat kan daar beter tegen beschermen dan een debat op tegenspraak, en, in perszaken, na rijp beraad, d.i. na publicatie of uitzending?

Prof. em. Leo Neels, advocaat